OSAYAN KO SARAT TA KANDATU
A. SAPOLO AGO PITO A PAGILAIN KO PENDATU
01. Muslim
02. Riyaot ta dad
03. Baraakal
04. Mapiya a tao
05. Mauntol
06. Kasasarigan
07. Patiis
08. Makasag
09. Maongangen
10. Kalalagan
11. Tiardi
12. Kamamanisan
13. Mananarig ko Allah
14. Manapi
15. Mapantang
16. Mawarao
17. Matao
B. PITO WA LALAN A PAGOKITAN O MINDATU
01. Kapaka roroyoden
02. Malai gagao
03. Linding o pagtao
04. Kapaki pemomosawira
05. Manapi ago masabar
06. Zogo sa mapiya, zapar sa marata
07. Awida akalian so masosowa
C. PITO A KALEBIHAN O KADATU
01. Paraniyawaan no inged
02. Kota a dii ka pagagawan, khaapasan
03. Gomaan a magarang a phamitas
04. Ditaren a kabolawanan
05. Kokoman a itatanor ko pagtao
06. Kabatowa o inged
07. Kapaar ago omnang
D. SAPOLO AGO LIMA A SARAT A PAGILAIN KO KHADATU O KHADIANGKA IYAN
01. So datu na nakoda nago olowan ko langowan a ikapiya o inged ago so magiingedon.
02. So datu na awida akalian so dii manggola-ola a paawing ago mawag ko ingedian.
03. So datu na kokoman a itatanor ko endolon-dolonan o madakel a tao.
04. So datu na izogo iyan so mapiya na izaparian so marata.
05. So datu na ipagizaon so endatuan niyan sa hadapan ko Allaho Taallah.
06. So datu na along o Allah, waktil o Allah, ganti o Allah ko endadatuan niyan.
07. So datu na pephangongonotan ko Allah.
08. So datu na masiyap nago khasarigan.
09. So datu na maontol ago patiis.
10. So datu na maongangen ago kalalagan.
11. So datu na makalimoon ago mala i gagao.
12. So datu na manapi, masabar, matiger, mapantang.
13. So datu na matao a kominal.
14. So datu na mawarao ago malai tindeg.
15. So datu na maayon ago makaroroyoden.
Saden sa datu a matatarotopian nanan na gianan ni wakil a Allaho Taallah ko liyawaw o lopa. (gianan ni Olil-Amer).
F. OSAYAN KO KAPAGOLOWAN KO MADAKEL A TAO
01. Olowan sa ka pelaolad do Islam.
02 Olowan sa ka pephaka bager o paratiyaya.
03. Olowan sa ka pephaka sowa o dii tontot sa ilmo.
04. Olowan sa ka pephaka bager o dii kang giginawai.
05. Olowan sa ka phagogopi ko kareregenan .
06. Olowan sa kaphaka sowaa ko ka khaoyagan.
07. Olowan sa ka sisiapa ko pagtao.
08. Olowan sa kapekha tanor o mga simoket.
09. Olowan sa ki peshaparen ko marata.
10. Olowan sa ki pezogoon ko mapiya.
F. OSAYAN KO KAPENAKODA KO PAGTAO
01. Nakoda a manginginsokor ko Allah.
02. Nakoda a ililintad a inged so pekhabales o dila iyan.
03. Nakoda a ikhakabesaran no inged so kapiya o takdirian.
04. Nakoda a kamamanisan so parangay niyan.
05. Nakoda a pekha'apasan o kasisimpitan ko kaoyagan.
06. Nakoda a ladiawan so katharo iyan a mapiya.
07. Nakoda a pekharawat o pagtao so ola-ola niyan
08. Nakoda a melagi-lagidon so pagtao ko ingedian.
09. Nakoda a pekhabatonian sa kababawan so kabenar o pagtao.
10. Nakoda a malai paninindeg ko ingedian ago so tao ron.
G. MOSAWIR KO MIYA PILI A PENDATU
Sabap ko kiya taayon angkai a ingeda ranao sa kiya panamr reka o sarig a isanan a iphagilay ko mga manosia o antai kiya dalema non, na aya mosawir rami a Mala a Bayabao na pakaibaratang ka so kadatu sa kapal a aya lolong so adat, na olinan so kawarao, na polayagan so akal, na kala-kalat so pikir, na pagabakan so gani, n tardason so gagao, na onayan so kaontol, na katig so kasanggila, na sampayan so kazabar, na salenggi so katiger. Ka sako datu si Morog a tataritiben so tao, na kokompasen so inged. na aatoren so bontal ka piaka zesenggaya so kadatu sa Bembaran.
H. SO DATU A KIYA SARIGAN
01. Katawan niyan so oras o katharo nago so oras o ka khala
02. Awida akalian so ingedian ago so tao ron
03. Di matao embantogan igira bo a kanget
04. Di phakagedam sa bokel igira adena dii tharo sa mga pipiya
05. Manananggila ko mga paawing
06. Malai kaya daon so karondan
07. Malai kalek ko Allaho Taallah
I. ROPAAN NO KADATU
Ini ibarat ko lawas o manosia, di khabethowan sa manosia so ulo bo a da lawasian. Na di khabethowan sa manosia so lawas bo a daa ulo niyan. Giyai kapaka phapantag o datu ago so endatuan:
01. So ulo nandodon so mata a iphagilay ko lawas ka oba pekhadakti.
02. So lawas nandodon so lima a ililinding ko ulo ka oba aden makatanaon a mga sasakit.
03. So ulo nandodon so otek a dii kaphasodan o mga plano a mapiya.
04. So lawas na ron so baga a dii ka phasodan no gedi.
05. So ulo na ron so tangila a panirowanga o kapaka neg.
06. So lawas na ron so puso a tampat o paratiyaya.
07. So ulo na ron so ngirong a panirowanga o kapaka bao.
08. So lawas na ron so atay a dii ka phasodan no geda-geda.
09. So ulo na ron so ngari a panirowanga o sowara katharo.
10. So lawas na ron so tiyan a pethaliongan ko pagperon no Allah.
11. So olo na ron so dila a pekhabales sa katharo.
12. So lawas na ron so ai a ipelakad o lawas.
LA WAS so pagtao na ULO so datu.
J. KABENAR O MADAKEL A TAO KO DATU
01. So khakowa reka a gona o pagtaong ka na kitithong ka kiran a datu.
02. So kapenakoda ingka sa ka da o khisogat kiran a morala.
03. So kabaloyang ka a melagi-lagid reka so pagtaong ka.
04. So kanggalebekang ka sa dii kapakang giginawai o pagtaong ka
05. So kapaka lindigang ka ko kapaginontolan kon dolon-dolonan o pagtaong ka.
06. So kapaka lalangasang ka sa paras ka ko madakel la tao.
07. So kapaka daang ka ko rarangit ka kiran ka phakabinasa ko kabenar riran.
08. Sekai phakanapi ko pagtaong ka.
09. So kabeterang ka sa barokan ka sa ropaan a paninindeg ka ko pagtaong ka.
10. So khapikir ka a ikapiya iran na miphangning ka kiran sa mosawir.
L. KABENAR O KAWASA KO MISKIN
01. Maipat o miskin so tamok o kawasa goso pamilya niyan sa diron kabinasai sa khagaga niyanon.
M. KABENAR O MISKIN KO KAWASA
01. So kawasa na ikhalimo iyan so miskin go lindingen niyan so miskin ko phakabinasaon.
N. PAT TA RINGASA O KAPHAGINGED
01. So dii kinggolalanen ko sowa na obang ka onaan ko kataong ka, ka maorapay so pagtao.
02. So kaonoti ko kabaya a ginawa na obang ka pakasobraa so nenga ka mabinasa ka.
03. Obang ka pangombaon so kataong ka ago so tamok ka sa kathakabor ka mabinasa ka.
04. Obang ka phagerega so pagaring ka sa okit a kaperompisa ka khabinasa so betad ka.
O. PITO A SARAT O KADATU A TIAPSIR A DARANGEN
a. So kadatu na paraniyawaan o inged a o mada ko phaginged na so inged na miaka ibarat sa manosia a mababanday na bangkay a daa niyawa niyan na so malantas i pamikiran na o pagizai na tomoon niyan a kamasokan sa niyawa kaan makanggagayan so mapiya a kaphaginged nago so tagodaya a kapagintao.
TIAPSIR SA DARANGEN: Kagiya pendatu ka ko sominendig a inged ka sekai miyang rao ko ini sarat ago sana a pakapethandinganen ko sabakelay selegen na taritibang ka so tao, na kompasang ka so inged, na atorang ka so bontal sa kapaka zeshenggaya a kadatu ko marandang ka sekai miya pili a kha'onotan ni tangga ko sana pendianalan nambibilanga tao ka, ka amay ka di maimpit a kapembatara a ka ko madalaonda inged na masotera pembarang ibantaan no madakel na kanogon o batabor a binaning a sotra sa ba mapalanang magay.
b. So kadatu na kota a ilian a lindongan a dii kapagagawan nago dii kapagapasan o tao a khasalimbotan na o mada ko phaginged na doan niyan so mga lolobay a di phakatibabang ka daa khaapasan niyan nago da a kaphanarigan niyan sa diron ka aniyaya a ko kabenarian.
TIAPSIR SA DARANGEN: kagiya pendatu ka, ka sekay miya pili a ilian o madakel a kaphanarigan no tao na oba ana phakagid a marandang ngi kandatu ko pephagingdan ka na salamatang ka rinao ka aya kindolonaan sa isa ka romarangkom sa kaphagodayao a ig na igira da masowa na kormatang ka mayon ka mabalom bo a rinao a khalinnalin a rogong nago na di khairingi na salamang ka romoyod ka khangen no kalilini so karagib o dalendeg na odi ka bilangatao na khigobar so tangkapan na gedamen tapen ni tig.
c. So kadatu na gomaan a phamitas a magarang adi so pedang na o mada ko phaginged na miada so mapangangandam kiran no lagid diran a isa ka phaginged na pelalakaon siran a dampas o lagid diran a isa a dii maginged.
TIAPSIR SA DARANGEN: Na kagiya pendatu ka ko sominendig a inged na bangka den kekenega a kawarao so marandang na obang kaon onoten ni baragandang nga koyang a gomaan a phamitas ka tidelagang ka kampong ka dangim pen so pekhampong a asal a domiato na ino den so pekhampong a isa ka romarangkom sa ka phagodayao a ig na tomangkiri a kampong na khadibaloy ka datu na kharimbang ka Ayonan.
d. So kadatu na enditaren a binaning a dii pamagablasaan dii pamagidalaan no inged na o mada ko dii kapaginged na so inged na miya tingga lawas na miada so ki pekhamamalaanon no lagidian a isa ka phiaginged.
TIAPSIR SA DARANGEN: Kagiya pendatu ka ko sominindig a inged ka sekai pindaitan ko bangkala a binaning a lowasen a magapid a malayagen sa mona a paninggalan gowani nambibilangatao ka, ka obang ka kasayani so ola-ola matathao na aya kindolonaan sa maparonay khonenta na igira sa maidan na iperasam sa pened na o so ka khondaliya na malo kokondaraan ka o mitaloga kaon nandorateng ka niyan den ka malawanday lalag.
e. So kadatu na kokoman na itatanor ko madakel a tao na o mada ko phaginged na khagorigao so pagtao na perorompaka siran.
TIAPSIR SA DARANGEN: Na kagiya pendatu ka, ka sominendig a inged na taritibang ka daan so kadan-dan no madakel na kompasang ka mistar so kandadatuan ka na atorang ka so bental na o waden a kharegan a maphagagao a tindig a khasimoketan kiran a langowa garing ka na sii ka sandoronan na mapiyang ka tonganay i aya phaka salimbot na aya mawatang garing na mapiya andang ganat i aya khasalimbotan na aya masiken garing na obang ka pakisinon ni baka malaolanda ka khapanon so alaga a phagarapen dingilan na obang ka lilipati a sa di panday ko langka na milarobag ko karang na sa peman sa malimon na mapiya mabinandar na palao karegan sa tao.
f. So kadatu na sindao a makalelebi sa sigay ko alongan nago so olan, nago so mga bitoon na o mada ko phaginged na khalibotengan so inged na perorompaka so kadan-dan no tao ron.
TIAPSIR SA DARANGEN: Kagiya pendatu ka ko madalaonda inged na obang ka lilipati a so alongan na langkap, na so tihaya na lemba, na o wana garing ka a mansomerang kan dao a kandadamedagian na oba layok zambia ko tangked a lolot ka a manso alongan mada na mana olan somedep ka ino wi lolot ka a opama malinding ka ko bagambangan ko reges na pelindingen ka niyan ka aya zasansa pikir o matatangked da lolot na mapiya ko mialab na asara ka malab a kadenan datu ami a mipangangandag gami ko rapiyag reza ami na so peman so salakao na aya zasansa pikir na ombes o baka khalab na dita miya babaya ka sakem peman nindatu a timbang ngiyo ko inged.
g. So kadatu na kapaar nago omnang o isa ka phaginged na mada ko phaginged na pekhani-kanya so pagtao ka phamagagao siran sa alongan na khada so kapagaadati kiran no lagid diran a isa ka phaginged.
TIAPSIR SA DARANGEN: Kagiya pendatu ka ko sominendig a inged ka sekai siarigan ko kapaar ago menang ko mabasar a phaginged na oba ana phakagid a phanalao a maror ka bandali phangamong ko pephagingedan ka na sisino-sino wangka o marandan ngi kandatu na o wayang ka masino wa isa ka romarangkom sa kaphagodayao a ig na ding ka phangintamoki ka manginon den ni tamok a laayagem pelobaan na o mitangkap a doyag a balai o marandang na o waden a makagid a phanagendal a silang so pelindingen ka niyan na mangkaon a mikhota sa dalidigan miphampang ka sobo so ngaran niyan na mapangangandam mo tao ko miakam bala bala.
P. PITO WA ONGANGEN KO MASA
01. Di niyo thagoa so kadatu iyo ko puso iyo ka mabinasa kano, so kadatu iyo na sii niyo tagoa sa palad diyo ka makaompiya kano.
02. Di ka phaki'awid ko kadatu oka ka mibaba ka niyan, awiding ka so kadatu oka ka iporo ka niyan.
03. Obang ka bantoganen so dang ka manggola-ola ka mala a tanto wa paawing kaon.
04. Dingka phanothola so bantogan ka, ka khamawagang kaon. Nayawang kaden ka so miya pasad ka na aya tharo ko bantogan ka.
05. Aya di phaka'ilay ko masa a dii perarawataan na so daon so pananadem.
06. So kala o lago na di khasanaan ka di niyan khadalongan so tabiat a kamamawagan.
07. So di benar na pekhadadagian so tangila a daa ulo niyan.
