PAMEKASAN, PAMAGAYAN, AWALAN

PAMKASAN GOWANI

1. Aya tanto a masdar a koropan a impitan a dalil o bayanan o tanda o ka khapayag go lalag kho sa masa imanto wa alongan.

2. Kagiya miya adil ka tanda a mosakala a kiya pagayao a kiya pagdardar o pangkatan a mala nago so kadar a mapened o pat ta nagri a lemba o dosan a tanan den bhasar a piya gadil-adilan a sendigan o ranao a kasesendigan o kadar a bangsa niyo a langowan na tongkayatao ko phangampong a ranao.

3. Kagiya miya idab ka tanda a mosakala a kiya pamangipangkat o pangkatan a mala nago so kadar a mapened na odi ako lembai sa sianta o pat ta nagri a mga ala a inged ko sebangan no alongan a sindigan o ingaran o mga Muslim sa polo wa Maguindanao.

4. Kagiya mosakala ka olo o ladan dorat a kiya idiabol kabir a kiya pamangisendig o kayambolan a mala a ibarat o walo a borod do alongan sangkanan a palao a maporo a ini ngaranan sa bayanol bayan a soden so kiya bembar o telo gatos ago nem a tingkapian ko paganay a langit a ini ngaranan sa hidiab a sii mi phornaman so saleg o sindao niyan sa sakompong ngai a mona mala a phangampong a Bayabao.

5. Kagiya miya simpan ka ola-ola dandorat a kiya pamangisendig o daag o phangampong a ranao a miaka ibarat ko kapal o Nabi'ola Solaiman a ini ngaranan sa "Kasapinatol Bahadiatan Nasbi" a sii milalabo a kagagangkongion sa mala a phangampong a Bayabao.

PAMKASAN NA BAGO

6. Assalamo alaikom warahmatullahi wabarakatoho. Giangkanan a kalima o salam na mitatagima anan ka rarikan no masa a saranda o kaoyag-goyag sa inged a donya, nago giyanan so kalima a kiya sabapan sa ini pangotara o agama Islam sa donya, a ini pangorangka o sindao o paratiyaya o mga Muslim sa sebangan na i a alongan a pagabatan a Pilipinas sa inged diyo a langowan a Muslim sangkai a pat ta probinsiya a bithowan sa Autonomous Region in Muslim Mindanao, sa sii thatangkolo so sigai o paratiyaya sangkai a pat ta phangampong a ranao a inged tano a ini rahmat reketano o Allah.

A di tano ron maphanonongka ka reketano so inged a rakes o kawali ron nago reketano so kadatuon a makalelebi a kadatu nago reketano so agamaon a so agama Islam a gianan so agama a maka oombao ko langowan no agama sa inged da donya a agama niyo a langowan a Muslim a mga datu ago mga bai a milelemba sa masa imanto wa alongan sa dalem ma i a Marantao sa sii gomagangkong a makaibarat sa kapal a pagadilan sa lima ini ka lakes a Boadi Amito.

7. Assalamo alaikom warahmatullahi wabarakatoho. Giangkaya a dii kinggagalaon ko salam na kagiya gianan so kalima a miya tindos ko mga kalima a ingaran no Allah. Nago ini beto niampen ko sorga iyan nago bialoy niampen na romapenet to sapolo ago telo a rokon o sambayang. Gianan ni ka pembaloyaon a panagayanan no katharo ka pangarap onggagaisa sa so mandadalemian a limo na oba mambagian no poonan o salam.

Naso mala a pangalinggagao o Allah na matarima o kiya sampayan ko salam ka okon naya o paka ibarata sa tamok so salam na matag kon bolawan ko somialam na sii montia ko siampayan non o mambo o pakambalingana niyan so salam ko phoonan niyan ka so Allaho Taallah na malai gagao ago makalimoon.

Na sabap ko paratiyaya a sarta o pangimbenar na isa koden a makapezaksi sa masa, na kamamanisan na so darpa, na kabobontalan ka miya ilay so saleg o pito wa warna a kormat ko bangsa maporo o pat ta phangamponga ranao sa kadidiama o mapened a kalilimod sa dalema i a Marantao a isa ko adil a gaus a inged sa mala ini a Bayabao.

8. Assalamo alaikom warahmatullahi wabarakatoho. Ini panalao aken rekano angkanan a kalima a salam a pamemegayan no agama Islam ka onot taken ko kiya tharo a o nabi tano a Mohammad (s.a.w.) sa di kano den mamakasorga odi kano pamaratiyaya na di kano den makaparatiyaya taman sa di kano engiginawai sa tarotop a kanggiginawai.

Ba ko rekano petharoa so oki a kapakang giginawai niyo? Tigo mga sahaba niyan a oway ya Rasulollah. Tigian a di niyo dii pangoraon so salam ko leto dolon-dolonan niyo ka angkano makanggiginawai. Aya marayag a kiya saboti ron na sobes so sorga na aya gonsi iyan na so paratiyaya ko Allah. Na so paratiyaya na aya okiton na so dii kanggiginawai.

Na phangningko ka Allaho Taallah a so mandadalem a mala a pangalimo sangkai a masa a ini kalimod tano na maped dai ko mga masa a kiya sabapan sa oba maka loag so dii kanggiginawai sa inged da ranao na mapedon a makailot so limo o Allah, a mandadalem angkai a masa tano a sabapan a ini kalimod o langowan a thatangkolowan o paratiyaya ko kadenan tano a so Allah.

9. Audobillahi minas shaitan nirajiim.. Bismillahir rahmanir rahim. Alhamdulillahi rabbil alamin, wassalato wassalamo ala rasulillah, wa ba'ad. Assalamo alaikom warahmatullahi wabarakatoho. Mizagipoon nako sangkanan a istaada a ingaran a pelindongan ka so kapaka gagaos o Allah.

Ini tondog gaken non angkanan a Basmallah a dii zagipoonan na sialawatan naken so pangolo o mga Rasul a nabi a ladiawan a so nabi tano a so Mohammad, na taros a sialam maken sekano a langwan a tongkayatao a Muslim a mga Datu ago mga bai sangkaya pat a phangamponga ranao ko makamamasaon sa masa imanto wa alongan a gawii a miya okor a masa a kapipiya ginawa a onot tano ko lalag o Allaho Taallah sa kiya tharo aniyan sa o mitalingoma rekano a mga oripen naken so mapiya na sela-selaa niyo a kapipiya ginawa.

Sabap sangkai a moriatao tano a mithontot sa katao sangkaya a sadorog ga ilmo na mini sampay ko antapian ka miya tarima so hadiat tano a maliwanag ka miya ped ko itongan o mga moriatao tano a miya makaselang sa maliwanag.

10. Assalamo alaikom warahmatullahi wabarakatoho. Ini panalao aken rekano angkanan a kalima o salam ka kagiya gianan so katharo a ropaan a kapanginsokor nago okit a kapangalimbabaan a paparangayan a mapiya a ikasosoat to Allaho Taallah, witwitian so kalilintad nago so kapipiya ginawa na pamemegayan niyan so rahmat nago so kabarakat.

Na so kabarakat na telo a piropaan niyan sa donya. Isaon so kadatu, ikadowa so tamok, na ikatelo so ilmo. Phangningko ko Allah a giangkanan a telo a piropaan o kabarakat na pamakalaan niyan reketano ka antano mizando ayan so dayaan sa donya na kanggaya gomaya sa alongan a maori. Mga tongkayatao a mga Muslim a mga datu ago mga bai a mileleba sa masa imanto wa alongan sangkai a Buadi Amito, giangkai a masa a ini kalimod diyo na giyai so masa a ikasosoat to Allaho Taallah.

11. Assalamo alaikom warahmatullahi wabarakatoho. So man so salam na mitatagima ko rarikan o masa a sabapan a ini pangotara o agama Islam sa ingeda donya a sabapan a ini pamakala o katao a pembethowan sa sabot a gioto den ni sowa a kiya sabapan sa kiya pakasesenggayaa o mga manosia ko ontol ago so ribat. Ka o makasembor anan na mikhararatan so ilmo na so mimbortikan a katao na piaka wan-wan na sii dii sharamig sa kapakang gogonanao sa karibatan na pephakawatan ko kapakang gogonanao a madadalem a mga toroan sangkai a kalilimod na mabaloy a gadong ko mga rareb tano na taros a di tano dii kanggonaan sa mapiya ko masa tano.

12. Assalamo alaikom warahmatullahi wabarakatoho. Phangningko ko Allaho Taallah a megay sa toroan ko langowan a dii managontaman sa kakenala niyan phorong ko kapiya o kapiyaan sa makaayon ko ikasosoatian sa di magintas ko pinggola-ola o nabi tano a so Mohammad a kiya sabapan sa kiya pakadayamang o sindao a maliwanag kaan mabaloy so tabiat tano sangkai a masa a tabiat a kadadayoan.

Na taros a mabaloy a kamamanisan so mga paparangayan tano sa aya den mabaloy a rawaten o phamangisarapiyag na taros a ipangorangka o sindao o agama Islam ko pekhaori a masa, na taros a di mada a totholan sa so rarad tano na tomiatas ka kagiya so ola-ola na mini panginsokor so paparangayan na kiya manisan a makaibarat sa pamomolan a diden marintas a diron dii kanggonai sa mapiya a pekharebasan sa mga kamapiyaan o phakasambi a pagtao a mga moriatao tano. Na sabap ko limo o Allaho Taallah na giangkai a masa a kiya sabapan sa ini kalimod tano na maped ko mga masa a ikasosoat to Allah.

13. Bismillahir rahmanir rahim. Alhamdulillahi rabbil alamin. Wassalato wassalamo ala rasulillah. Wa ba'ad. Assalamo Alaikom Warahmatullahi Wabarakatoho. So Allah na inaden niyan so kagagawii ago so kadaondao a saginda o maliboteng nago so maliwanag ka isanan ko mga rarayag a tanda sa kaphaka gaga niyan, sa kararangkoman niyan ko langowan no kapaar ago so kambaya-baya, ka ped danan a dii makanggonanao ko mga manosia sa ki pekipangkat o pangkatan niran sa inged a donya. Na siyalawatan naken so nabi tano a so Mohammad a sekanian so inaden no Allah a ladiawan o mga manosia a mirasa-rasay sa kiya pakadayamang o sindao a maliwanag ka soden so kiya kapeti niyan ko panolon o Islam na da makairag nago da kaphoporoi o langowan no agama sa inged da donya a mini pangombao a ingaran o mga Muslim a khakalingkagem ko kalek nago so paratiyaya ko Allah.

Na taros a ini pamangni aken sekano sa kalilintad nago kapipiya ginawa ka arap paken sa katolawidi tano ko lalag o nabi tano a so Mohammad sa kini sogoon niyan sa so salam na dii ipangerao ko endolon-dolonan tano ka aden makamoayan so tarotop a kanggiginawai a aya makatetekhes ko kapagisa-isa a pekhasabapan sa ka pephaka moayan no katataayon a lalan ko paratiyaya a khisoled ko sorga.

Mga tongkayatao sa ingeda ranao a mga datu ago mga bai, mga ulama, na giyaya den ni saka-sakao aken rekano ka katawan naken a giangkai a masa a sabapan a ini kalimod tano na minggolalan sa panagontaman a magari-ari yaya a onot tano ko katharo o nabi tano a so Mohammad sa kiya tharoan niyan sa o misampay rekano so limo o Allah na khokormatan niyo a kapipiya ginawa.

14. Bismillahir rahmanir rahim. Assalamo alaikom warahmatullahi wabarakatoho. Mi zagipoon nako sangkanan a Basmallah a miya baloy a poonan na dii ka zagipoonan, na piaka dayon naken sangkanan a salam a bolawan a katharo a pamemegayan no agama Islam.

Ka phangningko ko Allaho Taallah a makala so siyapan niyan reketano nago makabager so linding ngiyan ko mga Muslim sa Pilipinas na taros a palaya tano makathandingan sangkanan a kasangkapan niyan a mababaloy a gonsi a aya pekhileka ko pintoan no limo iyan a phakapoon sa langit nago so gonsi a ipeleka ko pinto o rahmatian a phakapoon ko lopa nago mga kalodan. Ka o makanggagayan nanan na sabap ko limo iyan na aya paratiyaya ko ron na gianan ni okit a ki khisalao tano ko mapantao a darpa a ron so kapipiya ginawa a ka khariala sa inged a donya. Na kasosonor a kanggaya gomaya sa alongan a maori sa minggolalan tano sa dii tano mikedeg sangkanan a lalan a ontol a okit a matitho a bitikan a benar a ikasosoat to Allah. Taros a giangkai a masa a ini kalimod tano na began niyan sa bager.

15. Assalamo alaikom warahmatullahi wabarakatoho. Phangningko ko Allaho Taallah a so madadalem a mala a pangalimo sangkai a masa na makaibarat sa sindao a makatayao ko mga puso a tomatamnagon so parahiasan sa donya a ipephaka logao o panagontaman ka sabapan sa ka pephaka riberang o nenga a pephaka aden ko khisoar nago so mga paparangayan a kamamawagan a gioto so paawing a phagonga sa pagereg.

Na sabap ko limo o Allah na phangning ko ron a giangkai a masa a sabapan a ini kalimod diyo a langowan a barabangsaan sa ingeda ranao na maped dai ko masa a tioronan niyan sa bager a aya kiya sabapan sa ipakagarang o matetephol a paninindeg ko igma a Islam na taros a makagawi ko tomatangkiri sa kapaka sarempang ngiyan ka isa oto wa lalan a khitoon niyan ko dii pelolobaan a kapaka apas ko phamaginapasaan a aya den kapaka selang sa maliwanag.

16. Bismillahir rahmanir rahim. Assalamo alaikom warahmatullahi wabarakatoho. Phangningko ko Allaho Taalla a giangkai a masa na kasabapan sa katapid o mga puso a maooparik sa makanggiginawai sa maompong so antapian sa kasasarig ko Allah.

Ka o makalogao so kaloto o sarig ko puso o enggagaisa na miaka logao ron so paratiyaya na so kapaka logao o paratiyaya na pekha aden niyan so ka ooparik a gioto so ka sagomparak, na so ka sagomparak na gioto wi ka pekhada o bager ka so kasasarig ko Allah na phakada ko balamban a mga awida akal na khilaod so kamboko ko daa diden pimbarang na khada so karibabeng ago so kapaka rimeng ka khisambi so kalangas a kapipiya ginawa.

Na sabap ko limo o Allah na giangkai a masa a ini kalimod diyo a langowan a inomnangan no Allaho Taallah na maaped dai ko masa a pasodan niyan so kasasarig ko Allah a kadenan a pephaar a tohan a phangalimo ago masalinggagao.

17. Asalamo alaikom warahmatullahi wabarakatoho. Mi zagipoon nako sangkanan a salam ka kagiya gianan so kalima a so lebiron so gedageda na dalemon so simalao na soledon so singanin na lembaon so kadiat.

Ka aya randong nga mapipikir raken na phangningko ko Allaho Taallah a giangkai a masa na so madadalemon a mala a kamoliyaan a dii makanggonanao ko kapiya o kapaginetao na makaibarat sa pamomolan a metho ko puso o enggagaisa ka onggolalan non nanan tiangked daken a sobo so bekao niyan na khasanaan a bolong ko mga awida akal, na so kayo niyan na khaapasan, na so sapakian na khalindongan, na so raon niyan na khasirongan, na so onga niyan na kharebasan sa mapiya. Na o makanggagayan nanan na kiya sanaan den onggagaisa a miya khapitalian ko kiya lalayagian na taros a kapenggonaan niyan sa alongan a maori. Na sabap ko kapened dangkai a masa a ini kalimod tano na pedai ko mga limo o Allah ka oda so kalilimod na daman na pelimodan.

18. Bismillahir rahmanir rahim. Assalamo alaikom warahmatullahi wabarakatoho. Phangningko ko Allaho Taallah a palaya tano makaparoli ko balas o kadenan tano a pananakawan a tarotop na taros a makabegay a gonanao so mandadalem angkai a masa a limo sa kababaloy o kiya iposan a dii ka pananademan a makatotoro sa endao ko masa a kapapantagan ka marayag a katawi ron sa so kiya iposan na pephakawatan na so pekha agawan ni pephakarani na aya ki pekhisampay onggagaisa ko antapian a mapiya na miphapasodian ko poonan o langowan no kaaden a so Allah.

Na pekhaalin so betad ka pethalaban ko masa ka waraan o donya a pephagkar so mosim ko ragon a dii zambi na imanto wa alongan a masa a kapapantagan na aya dii kapagadil-adil o masa a mapened a darpa a mala a kalilimod sa inged a ranao na kagiya dii mamotayag so sindao o maliwanag a sabap a dii ikhoyakas o maliboteng a gomagaled ko mga katasan ka ped danan ko limo o Allah ko mga oripen niyan.

19. Bismillahir rahmanir rahim. Alhamdulillahi lazi ja'ala lailah wan nahar, wassalato wa ala saidina Mohammad, wa ba'ad. Assalamo alaikom warahmatullahi wabarakatoho. Phangningko ko Allaho Taallah a so mandadalem a ongangen angkai a masa na maped da kasabapan sa ipakaloto o malogao a paratiyaya ko Allah nago maped a kasabapan sa ipakagarang o matetephol a paninindeg kaan tano miphalangka so mailot a panagontaman na taros a mipagondakan tano so kapaparo a sarta o kasosorot kaan tano mi zandoayan so agama tano a so agama a makaoombao a so agama Islam a gianan so lalan a ontol a okit a matitho a bitikan a benar a ikasosoat o kadenan a phapaar a tohan a pangarongan a dii zoa-soaten o mga kaaden niyan sa dalem ma inged da donya. Na sabap ko kala iyan ni limo na miakang gagayan so mapangingindao a zagad da mala a masa ka miya aden so mapened da kalilimod sa masa inianto wa alongan.

20. Bismillahir rahmanir rahim. Alhamdulillahi malikal molk, totil molka mantasa wato dilo mantasa, wassalato wassalamo ala Rasulillah, wa ba'ad. Assalamo alaikom warahmatullahi wabarakatoho. So kadatu na reko Allaho Taallah sa daden a sakotowa iyanon na ipembegay niyan so kadatu ko tao a kabaya iyan na pekhowaan niyambo so kadatu ko tao a kabaya iyan ka sekanian ni pembegay ko omnang ko pizakatawan ka sabapan den ko di ka pethaman no limo iyan a mipapalihara ko langowan no inaden niyan.

Ka ped dai ko limo iyan a kiya pakapemamasai tano sa masa imanto wa alongan a sii minggolalan sa magari-ari aya, ka ino wiran miarao a kalimod kiran no phangampong a ranao ka domadait ko pangkatan niran ka makekena o ga'as siran ka miya wadib ko bangsa iran ka kagiya daden ka khandongi ko mga salsila a kalilimod kiran o pat ta bangsa a mga poporo a miaka poon sa kodarat na iradat o Allaho Taallah.

21. Bismillahir Rahmanir Rahim. Assalamo alaikom warahmatullahi wabarakatoho. Phangningko ko Allaho Taallah a megai sa ilaham a mapiya a kasabapan sa ipakala o panagon taman tano ko agama tano sa lagid o kiya begay niyan sa ilaham ko mga nabi niyan a makaibarat sa sindao a katayawan niyan so mga puso a miya barayat ko taskil o donya sa aya mapamola ko puso iyan na so kiya lalayag, na pasimbo a kapaginetao.

Na aya ipakatihaya o puso iyan na so sindao o dowa kalimato sahada a gianan so kalima a tarotop a ipagendod ko phoonan o inaden taros a makanggai reketano a gona so mandadalem angkai a masa a mala a limo sabap ko kini phasodian sa katerang a kapipiya ginawa a onot sa kabaya o Allaho Taallah, ka isa man nai ko mapened da masa a dii kambilangatawan ka bilangatao so khimasaon ka inoman miarao a panondiongan naya a kalimodon o phangampong a ranao.

22. Bismillahir Rahmanir Rahim. Assalamo alaikom warahmatullahi wabarakatoho. Phangningko ko Allah a giangkai a masa tano na kasabapan sa ipakabager o tali o paratiyaya ko kapiya o kapiyaan tano sa di magintas ko inokitan o nabi tano a so Mohammad (s.a.w.) sa makaayon ko kiya perasa-rasay o mga kolapa o Rasidiin a siran ni ped da kiya sabapan sa kiya pakadayamang o sindao o agama Islam. Ka aden mabaloy so tabiat tano a tabiat a kadadayoan nago so mga paparangayan tano na parangay a kamamanisan ka aden mabaloy so ola-ola tano a rawaten o phamangisarapiag a daom pen anged so kanayo nago so kamot o titho a paratiyaya ko kadenan no langowan no kaaden a masalinggagaon ago makalimoon.

Ka isa den nai ko limo iyan angkai a masa a ikalilimod tano sa masa imanto wa alongan a gawii a miya okor a masa a kapipiya a ginawa a malelemba sa mala a phangampong a bayabao sa sii miya rinayag a ka momokarala son sa dalem mai a Marantao.

23. Bismillahir Ralnnanir Rahim. Assalamo alaikom warahmatullahi wabarakatoho. Phangningko ko Allah a migay sa ilaham a kasabapan sa kapagomareg a biatan o kisarapiag a kasabapan sa ipakamoayan o impitan o parangay a kamamanisan taros a iphangadap paken rekano so ka khapayag go llag kho sa o kadawayi nago ka paawingi na dakom babaa na kiambayaan niyo.

Ka aya titindegan naken na so ka iisa-isa tano ko agama tano a so agama Islam, na ikadowa pangkat so ka iisa-isa tano ko bangsa maporo o mga Muslin sa sebangan nai a alongan, na ikatelo pangkat so ka iisa-isa tano ko ingaran tano a so ingaran a langkap a omnang o miya maratiyaya ko Allah - a so ingaran a kamomuslimi a makaoombao a ingaran sa inged a donya na sabapan den ko limo o miangaden , na ped dai ko limo iyan a kiya limod o phangampong a ranao sa dalem mai a Masiu sa sii milelemba so mapened a kalilimod sa tenday yai a Taraka.

24. Bismillahir Rahmanir Rahim. Assalamo alaikom warahmatullahi wabarakatoho. Sa ingaran no Allah a makalimoon, phangningko ron a giangkai a mala a masa a ikhakayambolan o mga Muslim sangkai a Autonomous Region in Muslim Mindanao na mabaloy a sindao a makarayag a katatayawi niyan ko puso onggagaisa sa ron den sabapen no Allah a kisamboraken niyan reketano ko rahmatian na taros a mazangkad diyo so kabarakatian na madalem reketano so katerang sa ki peropaan tano ko kala o pananadem ko tantowa pethademan a so Allah.

Ka da tano man na inaden tano niyan na miangni tano ron na bigan tano niyan na miangni reketano nandamaran tano so piangni niyan ka aya den a imbayadian ko di tano ron dii ka zoa-soata na soden so sorga iyan a dayon sa dayon na daa kambokoon ka lalayon non so kasosonor na tatapen non so kapipiya a ginawa sa daden a mapekeno o tao a makapendayaan non sa dayon sa dayon.

25. Bismillahir Rahmanir Rahim. Assalamo alaikom warahmatullahi wabarakatoho. Phangningko ko Allah so mala a limo o Allah a pangalinggagaon niyan ko mga Muslim a thatampat ko mga puso iran so linang a paratiyaya ko Allah. Sa phangning ko ron a minsan pen maka iibarat so masa tano sa kapal a makasosonsang sa aolan na ilahaman niyan so mga olowan tano sa okit a mga pipiya a diran dii mipanimbangan sa di tano kitaloga ko kabandesan ko reges sa aya mabaloy a gadong koo mga rareb tano so kapiya o amanat o miya gamanat sangko ko piagamanatan niyanon.

Sa di tano pakadaan nago di tano pakalipatan a kiya tharo a o nabi tano a so Mohammad sa di kano den mamakasorga odi kano pamaratiyaya na di tano den makapamaratiyaya taman sa di kanong giginawai sa samporna a kanggiginawai. "Bako rekano petharoa so shai a onggola-olaa niyo na makapenggiginawai kano, na di niyo dii pangoraon so salam ko endolon-dolonan niyo." Aya siabot roo na so sorga na aya gonsi iyan na so paratiyaya, na aya lalan ko paratiyaya na so kanggiginawai.

26. Bismillahir Rahmanir Rahim. Assalamo alaikom warahmatullahi wabarakatoho. Phangningko ko Allah a misonged daken rekano so lapiat o katharo aken na misoat taken rekano so lagaday o petharo ongko sa di kadawayan ko mga manosia na di kapaawingan a di ko ron dii kizoa-soaten ko kadenan no langowan no alam a pephaar ambabaya a aya bo pangarongan a dii zoa-soaten o langowan no inaden niyan ko pito lapis a langit nago so pito lapis a lopa nago so inaden niyan a phisosonan a shai sa pageletan a dowa ya.

Na sabap ko limo o Allah na katawan man a aya mababaloy a aolan o kapamlalag na so kapaka rimpas na aya bangkit o katao na so kapaka ribat na aya dioto ka phamondas na iyaladon so siyap na ilindingon so inengka na ikhotaon so panagontaman ang golalan sa kaontol na iropa sa pananadem kaan di pekhalipati so phoonan no inaden a aya bo pangarongan a dii zoa-soaten o langowan no inaden a sekanian so Allah subhanaho wataallah a phoonan angkai a masa a limo iyan sa dalem mai a Baloi a sii niyan piakang golalan sa Sultan naya sa Baloi a mitad ko ladiawan a kiya pelimodan o phangampong nga Ranao.

27. Bismillahir Rahmanir Rahim. Assalamo alaikom warahmatullahi wabarakatoho. So kipanalaon ko salam na katharo anan no nabi tano a so Mohammad ka singanin sa so antap na gioto den ka benar a moayan so lapalian na aya palandong so maana niyan.

Giangkai a masa na rahmat ago limo a phoon ko Allah a kadadaleman sa mala a endao sa di tano dii ka pananademi ko masa a pianga iiposan a ibarat o mga Rasul a miya managontaman sa kiya kenala iran phorong ko kalimato Tauhid ka kagiya gianan so kalima a miaka tanto sa ka iisa-isa o Allah a daden a sakotowa iyan ko langowan no kaaden a inaden niyan a aya bo a ini pangaden niyanon na so kalima o KON FAYAKON.

Ka gianan ni mga tanda nago toos sa kaphaka gaga niyan na so pangalinggagao niyan nago limo iyan a sii niyan reketano piaki pelimodan sa dalem mai a Unayan sa sii niyan piakang golalan so ka khaaden o masa niyan sa Sultan naya sa Butig na imanto wa alongan na miaka pelimod tano ko Allah.

28. Bismilahir Rahmanir Rahim. Assalamo alaikom warahmatullahi wabarakatoho. Phangnin naken ko Allah a so madadalem a limo sangkai a masa na makaibarat sa gonsi a makaleka ko pintoan no paratiyaya tano ko Allah taros a aya mamakasayat ko pekhirending ko panagontaman tano a mababaloy a tanda a mitotoos ko langowan a kadadaleman ko paninindeg.

Gianan ni kiya zagipoon naken sa ingaran no Allah ka gianan so ingaran a makalelebi a miya baloy a tindos a rangkomian so siyaw polo ago siyaw a ingaran no Allah. A so makakekenalon na diden kabinasaan no langowan no morala ko pito lapis a langit nago so pito lapis a lopa nago so dalem a dowa ya.

Na sabap ko limo iyan na imanto wa alongan a masa a kapapantagan na mini lemba so mapened a kalilimod sa Mala a Bayabao sa sii mini lemba sa dalem mai a Marawi a isa ko pat ta datu a thatandingan ko atoran a ikapiya i paras a dii ka pagingedi sa Mala a Bayabao sa sii gagangkong o makaibarat sa kapal a pagaadilan sa dalem mai a Gimba.

29. Bismillahir rahmanir rahim. Assalamo alaikom warahmatullahi wabarakatoho. Phangningko ko Allah a giangkai a kalilimod a sabapan a kiya pakapemamasai tano sa ropaan na ka iisa-isa sa kadidiyamong tano ko agama tano a so Islam nago giya kaoompong tano ko ingaran tano.

Ka kagiya gianan so agama ago ingaran a mala ago mapened a limo reketano o Allah a mini pangombao tano ko mizosoleda tano nago so mishisiringan tano ko kaphaginged sangkai a sebangan a alongan a pagabagatan a pilipinas a so darpa a pagingedan o daag a embabawalayan no kabarakat o pagiingedan o Islam sa kenaon aba matag mananangga. Na sabap ko limo o Allah na phagilain niyan man angkai a masa tano a sii niyan piyakirinayag sa mala a phangampong a Bayabao sa sii mini lemba sa zakba ini sat lawasaig a bithowan sa Ramain Ditsaan.

30. Bismillahir Rahmanir Rahim. Asalamo alaikom warahmatullahi wabarakatoho. So Allah i pembegay ko ilaham a pekhisabot o manosia ko mandadalem a ongangen sa kiya adenaon sa inged a donya.

Sa phangning ko ron a giangkai a masa a ikalilimod tano na maped a kasabapan sa ipakabager o andang a ka iisa-isa tano ko paratiyaya ko kadenan a phapaar a dii ka zalingganataan no limo a pekhapoonan no gagao ko daa diden pimbarang a inaden niyan a phizosonan a shai a madadalem ko kaolad o pilopaan nago so madadalem ko kabelang o piragatan nago so langowan a shai a milelemba ko tampar ko pilangitan ka kalango-langowan nanan na palaya den kapaar o Allah a makalimoon - a aya kiya poonan nago aya bo khandodan.

Na sabap ko limo iyan na phangnin naken non a giangkai a masa tano a sabapan a ini kalimod tano sa kapipiya ginawa a sii niyan piaki mokaral a kiya masa iron sa dalem mai a Bayabao sa sii kiya masaan ko isa ko inged diyo a bithowan sa lima dato a dii mamagsopa sa dalem mai a Marawi na makabegay sa mala endao ko kisarapiag a pagtao sa inged a Ranao.

OSAYAN KO LALAG

A. MAKEMPET A OSAYAN KO LALAG

So lalag na phoon ko ilmo o Allah a makararangkom. So lalag na pasodan a onayan o mga ola-ola a mathotomadeng o mga paparangayan a manggogolawasan o mga sowa-sowai a aya dii kaphasodan o dii kapangnala ko mga andaowan no agama Islam a tarotop so toroan niyan ko mga manosia.

So lalag na mitogalin ko manosia na phagokit sa ilaham :

1. Gedi
2. Geda-geda
3. Pikir
4. Ongangen

- Aya darpa iyan na so puso.

1. Akal
2. Pandapat
3. Karendem

- Aya darpa iyan na so otek.

1. Sabot
2. Kenal
3. Pananadem

- Aya darpa iyan na so anggaota.

B. SAPOLO A PAKAIZA KO LALAG

1. Anda phoon so lalag?
Sembag : Sii phoon ko ilmo o Allaho Taallah.

2. Antonaa so lalag?
Sembag : a. Quran, b. Hadith

3. Antonaay pasodan o lalag?
Sembag : So lalag na pasodan a onayan o mga ola-ola a mathotomadeng o mga paparangayan a manggogolawasan o mga sowa-sowai a aya dii ka phasodan no dii ka pangnala ko mga andaowan no agama Islam a tarotop so toroan niyan ko mga manosia.

4. Antonaa-i okit o lalag?
Sembag : a. Makasogo sa mapiya, b. Makasapar sa marata

5. Antonaa-i antap o lalag?
Sembag : So maliwanag

6. Antonaa-i kakasi o lalag ?
Sembag : So kasaboti ron

7. Antonaa-i manis o lalag ?
Sembag : So kanggonai ron

8. Antonaa-i omnang o lalag?
Sembag : Misapar riyan so marata.

9. Antonaa-i laboay o lalag?
Sembag : So masah.

10. So poonan o lalag goso kaposan no lalag, ay khawatanaan a dowa oto?
Sembag : So let o dowa ka napas.

C. ROPAAN NO KAPAMLALAG

a. Pat (4) a mobtada o lalag:
1. Bismillah
2. Hamdalat
3. Salawat
4. Salam

b. Pat (4) a Kabar o lalag:
1. Kalbihan
2. Kabsaran
3. Kaadilan
4. Pangkatan

c. Pat (4) a sarat o lalag:
1. Makamoayan
2. Makabales
3. Kanggonaan
4. Kabaya a ginawa

d. Pat (4) a paramanis o lalag:
1. Kaphadaadat
2. Kapanabiya
3. Kapanalamat
4. Kapanginsokor

e. Pat (4) a limbayan no lalag:
1. Kapangendao
2. Kapangetoma
3. Kamosawir
4. Kaphasilatan

f. Pat (4) a daradat o lalag:
1. Pamengangan - so ka pesapengi ko paawing
2. Omnang - so ka pephaka letao o benar
3. Kakasi - so ka pekhasaboti ron
4. Manis - so ka pekhakowa iron san endao

D. KIYA SAMPORNAAN NO LALAG

Na pagongowan so taritib a bithowan sa atoran ka go phoon migadong na melimpa so dii kanggiginawai na pekhananem so paramanis o kaphaginged na melaod so kilala na khada so pakaasal a ka pephananademan. Ka lango-langowan nanan na palaya den podi ago bantogan no Allah a miya soti-soti.

KAPAGONGANGEN: Ilmo a basaon na arab. So ongangen na telo a saratian:

1. Ini impit ko katharo sa ka da iron sa ribat
2. Ini impit ko inged sa ka daon o paawing
3. Ini impit ko ginawa sa diron kadadawayi

KATIARDI: Adilon a basaon na arab. So tiardi na telo a saratian:

1. Kamamanisan so paparangayan niyan
2. Na ladiawan so katharo iyan
3. Na rawaten so mga sowa-sowai niyan

KA KHALALAGAN: Hikma a basaon na arab. So kalalagan na telo a saratian:

1. Katawan niyan a so kagai na endao
2. Katawan niyan a so imanto na panamar
3. Katawan niyan a so mapita na masaala

KAM BILANGATAO: Ihsan a basaon na arab. So bilangatao na telo a saratian:

1. Miya pakatindegian so kapiya o paratiyaya ko di niyan dii pagingedan
2. Ipelintad o madakel a tao so pekhabales o dila iyan a diinggolalan ko sowara niyan
3. Ini khabesaran no inged so kapiya o takdir riyan

IGMA SII KO MGA BAI

A. ONGANGEN O IGMA KO MGA BAI

So mga bai na pinindiara o igma. Gianan ni kiya aden a mga lamin, mga gibon, mga bilik, mga koarto. Piaka mawag o igma so dii kaperarayaga o mga bai ka so man so kapekha tatabilang o biyas o mga bai na pedanan a ipekhasikhar a atay o mga datu. Gowani na o zong sa diamban so mga bai na ipephantag giran sa maliliboteng odi kagabigabi na khapita. Na o makaliwanag na dii manalikombong nago piaka mawag o igma o badi pakimbitiarai so babay sa mama a daa baon pephaka neg a lolot to bai.

So igma na pipharo niyan ko mga datu so kapangaroma sa taman sa pat katao o mambo o aden a khigaga niyanon. Pipharo o igma ko khasarigan ko mga datu so ka thawakim miron sa babay o ayon so phowarisan. Aya mapiya na so kipanginsokoren o dowa a pembala-i so kipanginsokoren niran ko ka pembala iya iran. Na odiran panginsokoren na penggolalan kiran a dowa a diim balaya so miya baloy a igma.

So igma na da niyan tago-i sa diangka so kala o mahar o babay sa aya den a diangka iyan na so ka khagaga aon mama a phangaroma. Gianan ni kiya tharo aon sa phangaroma si tatamoken na phangaroma si daa tamokian. Tanodan ka so watang a betang na gianan ni mahar o babay a di khapakay iba lebati odi rilaan no bitangan non a khirekon. Na so peman so pangkatan a adat na mililiyo wanan ko mahar na khapakay a marendan ko diron ka peraota ko kiya patotian, na khapakay mambo a di marendan ko kiya raota ko kiya patotian. Megay tano sa ropaan a masagogod kaan kasaboti phiya-piya.

O sholed ka sa gibon a da kapen mambitiara na phakasongod ka sa leka sa gibon a isa tao, na odi ka sholed sa gibon na di ka phakasongod sa leka sa gibon. Na o pagatoang ka a da kapen makawing na phakasongod ka sa leka sa dolang, na odi ka pagatoang na di ka den phakasongod sa leka sa dolang. Na sii ko kapembitiara a ko mama na o phakigogoden niyo ambala so bangsa niyo na phakasongod kano sa getas sa riray a bagian no phanalsila ko bangsa niyo a dowa a pembalaya Na o pakipekhalilang kano a dowa a diim bala-iya na phakasongod kano sa pasakalilang a diim bala-iya.

Na o pakipetharo iyo so pangkatan niyo a diim bala-iya na phakasongod kano sa kawasatig a diim bala-iya a bagian no petharo sa lalag, go so pembayok, go so endarpaon a dii mamakineg ko pangkatan niyo a diim bala-iya. Na o khaparo a ding ka oto pakipetharo na di ka phakasongod sa adat a bithowan sa kawasatig.

So peman so ikhawing na maseseged a rekanan o imam ago so kali ka siran ni embatiya sa kotba ago phangosiat ko ka khawinga ko phangaroma. So kipantagon o mga datu ago mga bai a tomatakdir ko kaphaginged na igira miya sowa na ipethabang ngiran baden so adat iran ko miyangaroma.

Na igira da masowa na sekaten niran ka da abaon peliposi o phangaroma ka siran ni moway menda ko kaphaginged a phakagengen ko phowaris ko babay na khatitowan siran den sa adat. Madakel den a ped da i a pembethowan sa adat a pantag ko mga bai na kalangowan naya na palaya den phoon a limo ko Allah--a gagao niyan ko pakapethapiin a mga Muslim.

Lagaday pen no igma ko siran a mga bai a o mipembalaka aka siran ko lalan na phakasilay ka sa telo lakad ko pekhapoonan o endo, na o masimpit so lalan na phakatalikhod ka na taman sa di maipos na di ka makasarempang nago ding ka pen khatentengan sa mathay.

Na o panik ka ko walay na daaneka a khasalam so tao ko walay na o sembaga ka iran nago kabo phakapanik na sii kabo maka pethaman ko panangnan no towak na makatatalikhod ka sa kalaan sa walay nagong kabo mapayag so pagangin ka kiran na gioto wi adat ko mga bai.

Na o tharapas ka sa lawasaig nago aden a mailaing ka a lomelenggemon a bai na pagiketiaring ka oba raota a bage-bagel o ig so lome-lengem ka ped sa kamomondowi na sii ka okit sa raya ka piaka mawag oba ka okit ko lilod o mga bai a lomelenggem go piaka mawag o igma so kapezawai ko aorat o siran noto a mga bai ka ped danan ko ini sapar o agama Islam.

Giyai bo so sabagi a mga kakampet a osayan ko masa o mga lokes tano a mga bai a mianga oona a miya ginged sii sa inged da ranao.

B. SO KIYA PANGINSARATI KO KAPHANGAROMAA KO FATIMA

Fatima, obang ka kalipati a aya pakapoon ka na so Sittie Hawa -- na so Hawa na sii libat ko gosok o Adam. Sekano a mga ba-i i miaka gengen ko nenga o mga datu na so di niyo dii kapanonoata ko mga datu na ped danan sa antap sa kiya adena rekano o Allah.

Ka so kanati niyo sa pangenengken ko darodopa iyo na ka pekhalengan niyan na ka pekhada o mga dosa niyo. Na so kapipii niyo ko enditaren o darodopa iyo na kapekada o boringon na kada o mga dosa niyo. So kasosoat reka o darodopa aka na gioto mambo i kasosoat reka o miaden reka. So kasangoring ka ko darodopa aka sa iilangasan kaon so paras ka na pethihaya so paras ka sa hadapen ko Allaho Taallah.

Go so kasabaring ka ko darodopa aka igira a mini soar odi na igira a miya lipat nambegan kaon no tohan ka sa pandi ika a ini ngaranan sa LIWAO SABRI a izan sa kala o pandi o Rasulollah a ini ngaranan sa LIWAOL HAMDI, nago ini paliogat reka o agamang ka a so agama Islam so kasisiyapang ka ko soled do walaing ka, go so kapekhan niyo, go so ka sisiapang ka ko enditaren niyo, go so kasisiyapang ka ko mga moriatao niyo. Ka isa nan a masasangan no mga bai sa kimbabalaan non no mga datu na aya ka khasamporna na so paratiyaya niyo ko Allaho Taallah.

Na so kangginawai niyo sa samporna a kangginawai na aya okitian na so mapiya ko isa na mapiya ko pedian. Ikababaya iyan ko darodopa iyan so lagid o ipekhababaya iyan sa ginawa niyan na o paka ibarata so di niyo dii kapaginetao sa kapal na baloyang ka a ginawang ka a dii mangolin na o khisoar so kapal sa kababantakian ko labo ambesar na pakatiolinang ka so kapal liyo a tiwalaya. Na o pakaibaratan niyo so di niyo dii ka pelobaa ko kamapiyaan niyo sa lagid o kadatu na baloyang ka a ginawang ka a mosawira.

Na o khakarang so lalag ko di niyan phanompangan na makamosawir ka ko ikapiya niyo. Na ompeman no sii phaka ibarat ki Niawa ago si Bago so di niyo dii kapaginetao na tarima angka a sekai badan a magiipatan ko langowan taman, na so mama i niawa a pephaka begay sa bager ago moat ago nanao ko zowaan.

Na thangkapa kano nago peroyoda kano na satimana niyo so tindeg giyo ko LAILAHA ILALLAH MOHAMMAD RASULOLLAH. Pagayon kano sa okit o ibabantak ko Islam sa ma-isa so antap piyo ko maana o SALAM.

C. KABENAR O BABAY KO KAROMA NIYAN A MAMA

1. Obang ka pakaor so babay
2. Pakanditarang ka so babay
3. Sibain ka sa walay niyan so babay
4. Siapang ka so phakabinasa ko babay
5. Siapang ka so babay ko agama niyan
6. Obam binayar so babay ko madakel a tao ron
7. Siapang ka so dowa a lokes o babay

D. KABENAR O W ATA KO LOKESIAN

1. Khabethowan ka so wata aka sa mapiya a ngaran
2. Khatarotop ka so gastong ka ko wata aka
3. Mapaka penditar ka so wata aka
4. Mapaka pethontot ka sa ilmo so wata aka
5. Mapaka phangaromang ka so wata aka

E. KABENAR O LOKES KO WATA IYAN

1. Khaonotan no wata so pandoan no lokesian
2. Mangalimbabaan so wata ko dowa a lokesian
3. O lalakao so wata na makaodas ko dowa lokesian
4. O badi pamasonga o wata so dowa lokesian
5. Kapenggastoan o wata o malokes so lokesian

OSAYAN KO SARAT TA KAPANGAROMA

A. OKIT TA KAPANGAROMA

So nabi tano a so Mohammad na ladiawan o mga manosia na saden sa pinggola-ola niyan na aya tano den peshongkaden. Pitharo iyan a aya phangaromaan ko mga bai na pat a sarat a pagilain non: isaon so kataidian: ikadowa so tamokian; ikatelo so bangsa niyan; ikapat so agama niyan a so Islam. Gianan ni bithowan sa pat a pinto:

1. Babol mal - Pinto o kataid
2. Babol kisab - Pinto a tamok
3. Babol jamal - Pinto a bangsa
4. Babol din - Pinto a agama

Began tano wai sa osayan a mga kakampet. Giangkai a telo ron na odi masowa so okiton a mapiya na palaya maawid sa panonongka.

1. O ayang ka arapa ko mga bai so pinto o tamok na madodonya na piaka wan-wan ka o masimoket kano a tiwalaya na mapengola-ola den a kapetharoa niyan sa "pekhalak-lak kaya mama ka oda akong ka mapangaroma na di ka den kaselegan ko kakawasaan sa donya."

2. O ayang ka arapa ko mga bai so bangsa na o masawal kano andarodopa na mapenggola-ola den a kapetharoa niyan non sa "miatar a bisaya ini oda akong ka mapangaroma na iketang ka man na tao."

3. O ayang ka arapa ko mga bai so kataid na o masawal kano andarodopa na mapenggola-ola den a kapetharoa niyan sa "oma-oman ti a marata ini i paras a mama o da akong ka mapangaroma na di kaden makabao sa sepot ta mataid."

4. Na o ayang ka arapa ko mga bai so agama niyan a so Islam na miya pili ka so titho wa pagarapen ka miaka rengken so pikiran ka na aya basaon na pethambo-tambo so palad na taros a makapenggaya-gomaya kaden sa alongan a maori.

Orian no katoonang ka san na paganay ron a zowaan ka na dolonang ka den a maliwanag so phowarison na makaphangingiza ka maana kapanoksam, zekatan ka iran den sa dialaga na o mibegaing ka nan a phangaroma na sembagen niran so panoksam ka a tamok na phagoman siran sa tamok na o kharaong ka nan na dowa a lalan niyan:

1- Miaraong ka sa pakyaw daden aba reka khandodi na onggolalan sa pakyaw na aya bo a khandodan reka na so ikhawing;

2. Na o aya pagayoni niyo na di khapakyaw na langowan a piphangka-pangkatan no adat na palaya reka den khasekat o phowarisan ko babay na katii so phiphangka-pangkatan no adat:

a. Roran a gakit - maana so siwaka
b. Pasakalilang – adat o pekholintang
c. Getas sa riray - adat o petharo ko salsila
d. Kawasatig - adat o petharo sa lalag, pembayok

Katii peman so rampara adat:
a. Kandit
b. Kapasiti
c. Parasen
d. Sapot
e. Pinding
f. Makao
g. Bolawan
h. Barandia

Giyangkai a walo soson na palaya khapakay a pharasen sa isa a tao. Oman ni sa soson na isa tao ogaid na sa dii pagayonan a pantag a isa ka tao. Aya liyo sii na so pagayanan so Bai-a-labi na ayan dempas sa paramadali a pagontodan ka ko kakholoa reka sa kawing go so sikawing a adat o imam. Saden sa khawing reka na aya bitikan niyan na sabo sa dii pagayonan na igira miya sowa na madakel a magaadat aba niyan rekaden pethabangen so adatian. Iigira peman a da masowa so okiton na sekhatan niran reka den a madakel a aya dii kaphita-pitasan, kambela-belagan o pembabalaya.

B. OSAYAN KO ENDARODOPA

Wajeb so kasowaa sii ka bolong ko kharomai a miya rido. Giya i petharoon a sapolo dorog a sambitan na gakot to katiwalayai:

a. Siapen no kharomai so hokoman no Allah
b. Siapen no isa so awida akal o isa
c. Siapen no isa so dii pagmaan no isa
d. Siapen niran a dowa so agama iran a so Islam
e. Siapen no isa so miya awida akal o isa kiran
f. Mayon so isa ko ikapiya iran a dowa
g. Engginawa i siran sa tarotop a kangginawai
h. Magadata siran na dowa sa ontol a kapagadata
i. Magogopa siran na dowa ko ikapiya iran
j. Khalimoay siran sa ontol a ka khalimoay

C. SO ONGANGEN A MADADALEM KO MASA A KAKHAROMAI

1. Giyangka i a masa i pasodan no kiya lalayag sa donya a poonan no ka paginetao a pekhasabapan sa ka pephaka moayan o mailot a panagontaman ko kiya lalayag.
2. Giangkai a masa i pekhasabapan sa dii kandakel o pagtao ko liyawaw o lopa a dii pakanggonaan ko madadalem a limo sii ko liyawaw o lopa.
3. Giangkai a masa i tardas o dii kang giginawai a moayan no dii ka khaka limoay a ropaan no dii kanggiginawai a pito wa saratian.
4. Giangkai a masa na ped a inoayan no salam a kalilintad na kapipiya ginawa a pekhasabapan sa ka pephaka rengken no ginawa sangko mga tantap a makasisilay.
5. Giangkai a masa i pekhasabapan sa so lomiangkat a bangsa na di niyan dii mimbalingan ko andang a ka iisa-sa niyan.
G. Giyangkai a masa i moayan no dii kang giginawai a lalan ko paratiyaya a khisoled ko sorga.

OSAYAN KO RIDO

A. KAPAKA POON 0 RIDO

Aya paganay a somiangka ko katharo o Allaho Tallah sii sa Koraan ko kapagadena niyan ko nabi'ola Adam, na so sabagi ko mga malaikatian taros a miya aden so Adam na phakisojodan niyan kiran na da siran den phasionot ka siangka iran den, na mimbaloy siran a mga iblish.

So kiya adena niyan ko Sittie Hawa a darodopa o Adam na piaka paginged diyan siran sa sorga taros a pitharo iyan kiran a oba kano phagobay sangkai a kayo a koldi, na kagiya so iblish na ridoay o manosia na aya paganay a siyookan niyan na so Hawa. Na miaka obay ko kayo a ini tapaos kiran o kadenan niran na taros a miaka kan so Hawa ko onga o kayo a koldi goso Adam. Na miaka awa siran ko sorga, ka miya tago siran sa donya sabap den ko kiya sopaka iran ko lalag o kadenan niran a so Allaho Taallah.

Miya aloy sii ko Tarikol Islam a so Sittie Hawa ago so Adam na mimbawata sa pat. Paganay ron na dowa a mga popoti (so Kabel ago so Aklema). Ikadowa na dowa a mga iitem (so Habel ago so Balola). Aya atoran sa masa oto na so mapoti na aya makaphangaroma ko maitem. Na somiangka so Kabel oba niyan mapangaroma so Balola a maitem, aya kabaya iyan na so rengan niyan a inimbawata sa sorga a mapoti a so Aklima na aya niyan phangaromaan.

Sahap ko kiya sangkaa niyan ko lalag o tohan niyan na siyookan o iblish so Kabel na biono iyan so Habel ka kagiya aya makaphangaroma ko Aklima-a gioto so kabaya iyan a mapangaroma. Na sabap ko kiya bonoa o Kabel ko Habel na tomioga so rogo o Habel ko lopa na miaka riga so lopa, na miondas so rogo o Habel ko kalodan na miada so kamis o ig ko kalodan.

Giyayai pakapoon no kiya pakaperiridoay o mga binatang ko kalopaan, nago so kiya pakaperiridoay o mga seda ko piragatan, nago so kiya pakaperiridoay o mga manosia ko liyawaw o lopa. Giyai pakapoon o maito mala a rido sa donya na di aya khada ka pakaasalan tano. Giyai bo so pianga bibinesanon ka tantowa matas a osayan sii.

Giyai sabap a kini paliogaten o agama tano a so Islam ko mga datu tano a paliogat kiran den so diran dii kapamasada ko pekha'aden a maito mala a rido ko mga inged diran nago so salakao ron.

B. SO KINI PALIOGATEN NO ISLAM SA KAPASAD O REDO

So nabi tano a so Mohammad (s.a.w.) a ladiawan o mga manosia na miaka isa a alongan na matitimo so mga shokhbatian nago so ped a miya maratiyaya na pitharo iyan kiran a telowai:

1. Antawaa rekano i mababaya sa rido? a bayaon niyan a lima niyan, na
daden a bakiran miyayao sa lima.
2. Antawaa rekano i mababaya sa kalilintad? a bayaon niyan a lima
niyan, na langon siran den miyayao sa lima.
3. Antawaa rekano i mababaya sa awida akal? A bayaon niyan a lima
niyan, na da peman a miyayao kiran sa lima.

Orian niyan na pitharo o Rasulollah, "bako rekano anan pagosaya?" Na tigo mga sahaba niyan "Oway ya Rasulollah, kaan nami kasaboti phiya-piya."

"Saden sa mababaya rekano sa rido na aya miaka selang sa maliwanag ka so tao a mababaya sa rido na anda den ni katokawi niyan sa aden a rido a miya aden na diden khaganap so torogian sa kapaka aawid o akalian sa anda manaya i kagaan a kapasada niyan sa rido oto sa bialoy niyan den a paliogat ko ginawa niyan a kapasada niyan sa rido oto ka odi mapasad so rido sa magaan na phakala na phakalobay so paratiyaya ko isa ka phaginged."

"Saden sa mababaya sa kalilintad na piakawan-wan ka gioto so tao a daa siapan niyan ko ingedian ka o kaadeni sa rido so mga tao ko ingedian na somiong sa isa a darpa na miawat ko rido na lomilintadon a mokarna niyan na dii pholang so pagtao ko ingedian na daa sambatan niyanon na ipagizaon nanan sa hadapan no Allah."

"Saden sa kabaya iyan so awida akal na pamangaroma sa madakel ka minim bolayoka iyan so awida akal na aya piaka wan-wan non na oba niyan marambit so agama niyan."

Na miaka isa peman a alongan na matitimo so mga sahaba niyan na pitharo iyan kiran a "bako rekano phanothola so shai a onggola-olaa niyo na makalelebi so balasian ko mga ped a amal sa donya?" Na aya ini sembag o mga sahaba niyan na "oway ya Rasulollah." Na tigo nabi a "di niyo dii pamasada so mga rido ko mga inged diyo ka gianan ni mapened a simba ko Allah ka ini paliogatian nanan."

Aya titho a thotomawisan niyan na so mga Olil Amer ka siran ni bialoy o Allah a ganti niyan, wakilian, salianti niyan ko liyawaw o lopa, na siran ni kapapaliogatan san. Aya khabethowan sa wakil, ganti o Allah ko liyawaw o lopa na so datu andodon so paratiyaya kalek ko Allah. Di khabethowan sa wakil o Allah so datu a salakao wi agama ibarat o Presidente go so phisosonan na kadatu ko kang goberno a da kiran so paratiyaya ka salakao wi agama, ka sopaka o agama Islam.

Aya kiya opakatan ko langowan na mala a Ulama sa donya na aya bo a ipetha gompiya o manosia na madalemon so titho a paratiyaya ko Allah, na taros a makalaon so ka saboti niyan phiya-piya ko agama niyan a so agama Islam na minggolalan niyan so antapian a mapiya sa kiya adenaon no Allah a mala i gagao.

C. PEKHASABAPAN SA KAPEKHA'ADEN O RIDO

Giyai isa a kasasabapan sa kapekha'aden o maito mala a rido sii sa inged a ranao:

1. Miaka rayag so kada a itotopor sabap ko kiya pamakasowa sa phisosonan a ilmo.
2. Miya binentay so di ka petetemboay sabap ko kiya pamakatamok.
3. Miya gomareg so kathakabor sabap ko daradat a di khatibabang.
4. Miaka loto so kasiig ka miya makariberang so mga nenga.
5. Miya molawak so mga awida akal ka so puso na miya makategas.
6. Miya managompot so mga rido ka mi khani-kanya so pagtao.
7. Miya nayo-sayo so topo ka di masosoat so sabagi ko sabagi.

Isanan a kasasabapan sa kapekha'aden o mga rido a so mala na ipekholambo niyan so kala iyan ko maito. Na so maporo na iphagombao niyan so kaporo iyan ko mga bababa. Na so mabager na iphagomisian so kabagerian ko mga lolobay. Na gianan ni kapekha'aden o mga rido.

D. PARINTA A DII KAZAMILIAN O KHASALIMBOTAN

So khasalimbotan na telo a di niyan dii zamilian a phagagawan niyan maana so telo a parinta a makatitindeg reketano sangkai a masa a kapapantagan:

I. Parinta a Islamia a pagoolowanan o mga Ulama :

Pat a awidon :
a. Paratiyaya
b. Kalek
c. Babaya
d. Inam

2. Parinta a Sultania a pagolowanan no mga Sultan

Pat a ini awidon:
a. Taritib
b. Igma
c. Adat
d. Bangsa

3. Parinta a Dimokrasiya a pagolowanan o Goberno

Pat a ini awidon (Giyai so kitab sa Pilipinas a pithaong a manosia):
a. So kitab a miya pasad na ipenggolalan no datu
b. So kitab a miya pasad na iphamiis o datu
c. Bagian no madakel a tao so kapili sa datu
d. Hak o datu ko pagtao a isa-isa so datu

So Muslim a khatagoan sa rido na o sii phagagao ko parinta Islamia na maaden so SHARIA COURT, na aya ki khokom so agamang ka. Pakaphamiliing ka o andai kabaya aka a ikhokom ko rido oka a kiya maridoan :

1. QURAN - Katharo o Allah
2. HADITH - Ini tapsir ko Quran a Katharo o nabi
3. IGMA - Maana so kiya sagadan na ithakson

O saya ka okit na mini paginontolang ka den. Saden sa Muslim a di niyan naya ikokom ko rido iyan ka salakao a kokoman a tarimaan niyan na katharo o mga Ulama a miya kapir.

Na o sii ka phagapas ko parinta a Sultania na kagiya mga Muslim mambo na khatarima aka den so kabnar ka sa di reka den maaniyaya ka madakel a okit a ishorong ngiran non a mapiya a iphakapiya a ginawa o khasalimbotan ka so nabi tano a so Mohammad (s.a.w.) na pitharo iyan a saden sa okit a khipasad diyo ko mga rido na aya niyo enggolalanen ka gioto wi mapiya.

Na o sii ka phagapas ko parinta dimokrasya na mapiya oto mambo ka o makabenar ka na khakowang ka mambo so rekeka na o sekai kabenari na aden a kalaboso niyan.

Na so Muslim a khamaridoan na aya taralebi a mapiya na pagagao sa kokoman ka aden mipaginontolan na sii pakikokom ko agama niyan ka ikhasoaton no kadenan niyan na o paningkawal sa salakao a kokoman na ikharangiton no kadenan niyan ka tiomo iyan so salakao a agama adi so agama niyan a inangin na rombo phakandod na rompen miphaginontolan ka oba phaka aniyaya na khadaon so mala a ikadodosa niyan na oba khaaniyaya na kindodon so rekian a ini kailo niyan sa miyathai na mala a pirmiyo niyan ko Allah ka aya malai gagao nago aya mala i limo ko khasalimbotan.

So peman so dowa a pekharido a miya gayon sa aya kiran ikokom so Quran ago so Hadith ka inayonan niran a kiya tharoa o nabi a so Mohammad, a "kataya so dowa a khibagak kami rekano, na saden sa mokiton na tao na miya gontong sa mala na sa diron mokit na tao den a miya lapis, a so Quraan ago so Hadith."

Na saden sa phasionoton sa dowa oto a miya rido na linimo a Allah. Na sa peman sa somopakon na miya kapir na mawatan ko sorga ka aya niyan inongkir so katharo o miaden non na sii marani ko naraka.

E. SO DATU A PHAMASAD SA RIDO

So dowa a pekharido a aden a datu a phasad kiran na phasionot siranon ka gioto wi Wakil o Allah, Ganti o Allah, Salianti o Allah ko liyawaw o lopa, na o ayon siranon ambala na kiya onotan niran so lalago miaden kiran. Na sa somangka kiranon a makambabala na aya den a siopakian na so katharo o miaden non na miya kapir, na so kapir na di phangraon o sorga.

So datu a midarpaon so rido na saden sa okit a khisoatian kiran a makambabala nanggolalanen niya anon ka gioto wi kiya soaton no Allah a makalimoon. So tao a makipasad sa rido na miada on so awida akalian na aya khatarima iyan na mala a limo a pamemegayanon no Allah a masalinggagaon.

So peman so tao a aden a rido iyan a di niyan pakipasad na mapiya anda den zong na mibabakongon den so awida akalian, na aya lagaday o masa niyan na pedon so mga lolotian na awida akal, na lalayon den mariringasa, na kena aba sii bo sa donya ka taman den sa alongan a maori na mariringasaon den.

Ka so nabi tano a so Mohammad (s.a.w.) na pitharo iyan a "Telo bo gawii a ding ka imbitiyarai so pagaring ka a Muslim na dosang kaden noto a mala, na ba aden a madodosa aba miaka soled sa sorga?"

So Muslim a khamaridoan siran ago so pagari niyan a Muslim na pamakat siran a makambabala sa kagaan a kapasad o rido iran ambala sa sii siran pagagao ko agama iran a so Islam ka ansiran mipaginontolan a dowa katao.

F. ENDAO KO RIDO

1. Telo a panirowanga o parangay a mapiya (Katharo o nabi ) :

a. Ikababaya aka ko pagaring ka so lagid o ipekhabahaya aka sa ginawang ka.
b. Di ka phakabinasa na pephaka ompiya ka.
c. Di ka phakabinasa na di ka phaka ompiya.

Pitharo o nabi Mohammad (s.a.w.):

a. So kapangalimbabaan na daden a miphagoman niyan ko pagtao arowar sa kapaka poro o menangian
b. So kabegay sa maap na daden a miphagoman niyan ko pagtao arowar sa makalai menang
c. So ka zadka na daden a miphagoman niyan ko pagtao arowar sa makadakelon so tamok

2. Telo a mapiya ko amal (Katharo o nabi) :

1. So kingginawain ka ko tao a ini tolak ka niyan
2. So kabeging ka ko tao a di ka niyan khabegan
3. So kanapiing ka ko tao a lialim ka niyan

3. Telo a lalan o kanggiginawai (Katharo o nabi ) :

a. So kitawagen ka ko tao ko mapiya a ngaran niyan
b. So kipanalaon ka ko salam ko matitimo
c. So kaphiya-piya ingka ko tao a miaka oma ko darpa

Pitharo o nabi Mohammad (s.a.w.)

a. Aya kon a inged a maloag na so kobor
b. Aya kon a koda a magaan na so akal
c. Aya kon a enditaren a bago na so kaya
d. Aya kon a palitaan a masindao na so ilmo

Giyaya den ni baloya o Muslim a aden a rido iyan a endao niyan sa ginawa niyan ka aden pekhababayai o kadenan niyan a so Allah a malai limo nago malai gagao ko mga oripen niyan.

OSAYAN KO SARAT TA KANDATU

A. SAPOLO AGO PITO A PAGILAIN KO PENDATU
01. Muslim
02. Riyaot ta dad
03. Baraakal
04. Mapiya a tao
05. Mauntol
06. Kasasarigan
07. Patiis
08. Makasag
09. Maongangen
10. Kalalagan
11. Tiardi
12. Kamamanisan
13. Mananarig ko Allah
14. Manapi
15. Mapantang
16. Mawarao
17. Matao

B. PITO WA LALAN A PAGOKITAN O MINDATU
01. Kapaka roroyoden
02. Malai gagao
03. Linding o pagtao
04. Kapaki pemomosawira
05. Manapi ago masabar
06. Zogo sa mapiya, zapar sa marata
07. Awida akalian so masosowa

C. PITO A KALEBIHAN O KADATU
01. Paraniyawaan no inged
02. Kota a dii ka pagagawan, khaapasan
03. Gomaan a magarang a phamitas
04. Ditaren a kabolawanan
05. Kokoman a itatanor ko pagtao
06. Kabatowa o inged
07. Kapaar ago omnang

D. SAPOLO AGO LIMA A SARAT A PAGILAIN KO KHADATU O KHADIANGKA IYAN
01. So datu na nakoda nago olowan ko langowan a ikapiya o inged ago so magiingedon.
02. So datu na awida akalian so dii manggola-ola a paawing ago mawag ko ingedian.
03. So datu na kokoman a itatanor ko endolon-dolonan o madakel a tao.
04. So datu na izogo iyan so mapiya na izaparian so marata.
05. So datu na ipagizaon so endatuan niyan sa hadapan ko Allaho Taallah.
06. So datu na along o Allah, waktil o Allah, ganti o Allah ko endadatuan niyan.
07. So datu na pephangongonotan ko Allah.
08. So datu na masiyap nago khasarigan.
09. So datu na maontol ago patiis.
10. So datu na maongangen ago kalalagan.
11. So datu na makalimoon ago mala i gagao.
12. So datu na manapi, masabar, matiger, mapantang.
13. So datu na matao a kominal.
14. So datu na mawarao ago malai tindeg.
15. So datu na maayon ago makaroroyoden.

Saden sa datu a matatarotopian nanan na gianan ni wakil a Allaho Taallah ko liyawaw o lopa. (gianan ni Olil-Amer).

F. OSAYAN KO KAPAGOLOWAN KO MADAKEL A TAO
01. Olowan sa ka pelaolad do Islam.
02 Olowan sa ka pephaka bager o paratiyaya.
03. Olowan sa ka pephaka sowa o dii tontot sa ilmo.
04. Olowan sa ka pephaka bager o dii kang giginawai.
05. Olowan sa ka phagogopi ko kareregenan .
06. Olowan sa kaphaka sowaa ko ka khaoyagan.
07. Olowan sa ka sisiapa ko pagtao.
08. Olowan sa kapekha tanor o mga simoket.
09. Olowan sa ki peshaparen ko marata.
10. Olowan sa ki pezogoon ko mapiya.

F. OSAYAN KO KAPENAKODA KO PAGTAO
01. Nakoda a manginginsokor ko Allah.
02. Nakoda a ililintad a inged so pekhabales o dila iyan.
03. Nakoda a ikhakabesaran no inged so kapiya o takdirian.
04. Nakoda a kamamanisan so parangay niyan.
05. Nakoda a pekha'apasan o kasisimpitan ko kaoyagan.
06. Nakoda a ladiawan so katharo iyan a mapiya.
07. Nakoda a pekharawat o pagtao so ola-ola niyan
08. Nakoda a melagi-lagidon so pagtao ko ingedian.
09. Nakoda a pekhabatonian sa kababawan so kabenar o pagtao.
10. Nakoda a malai paninindeg ko ingedian ago so tao ron.

G. MOSAWIR KO MIYA PILI A PENDATU
Sabap ko kiya taayon angkai a ingeda ranao sa kiya panamr reka o sarig a isanan a iphagilay ko mga manosia o antai kiya dalema non, na aya mosawir rami a Mala a Bayabao na pakaibaratang ka so kadatu sa kapal a aya lolong so adat, na olinan so kawarao, na polayagan so akal, na kala-kalat so pikir, na pagabakan so gani, n tardason so gagao, na onayan so kaontol, na katig so kasanggila, na sampayan so kazabar, na salenggi so katiger. Ka sako datu si Morog a tataritiben so tao, na kokompasen so inged. na aatoren so bontal ka piaka zesenggaya so kadatu sa Bembaran.

H. SO DATU A KIYA SARIGAN
01. Katawan niyan so oras o katharo nago so oras o ka khala
02. Awida akalian so ingedian ago so tao ron
03. Di matao embantogan igira bo a kanget
04. Di phakagedam sa bokel igira adena dii tharo sa mga pipiya
05. Manananggila ko mga paawing
06. Malai kaya daon so karondan
07. Malai kalek ko Allaho Taallah

I. ROPAAN NO KADATU
Ini ibarat ko lawas o manosia, di khabethowan sa manosia so ulo bo a da lawasian. Na di khabethowan sa manosia so lawas bo a daa ulo niyan. Giyai kapaka phapantag o datu ago so endatuan:

01. So ulo nandodon so mata a iphagilay ko lawas ka oba pekhadakti.
02. So lawas nandodon so lima a ililinding ko ulo ka oba aden makatanaon a mga sasakit.
03. So ulo nandodon so otek a dii kaphasodan o mga plano a mapiya.
04. So lawas na ron so baga a dii ka phasodan no gedi.
05. So ulo na ron so tangila a panirowanga o kapaka neg.
06. So lawas na ron so puso a tampat o paratiyaya.
07. So ulo na ron so ngirong a panirowanga o kapaka bao.
08. So lawas na ron so atay a dii ka phasodan no geda-geda.
09. So ulo na ron so ngari a panirowanga o sowara katharo.
10. So lawas na ron so tiyan a pethaliongan ko pagperon no Allah.
11. So olo na ron so dila a pekhabales sa katharo.
12. So lawas na ron so ai a ipelakad o lawas.

LA WAS so pagtao na ULO so datu.

J. KABENAR O MADAKEL A TAO KO DATU
01. So khakowa reka a gona o pagtaong ka na kitithong ka kiran a datu.
02. So kapenakoda ingka sa ka da o khisogat kiran a morala.
03. So kabaloyang ka a melagi-lagid reka so pagtaong ka.
04. So kanggalebekang ka sa dii kapakang giginawai o pagtaong ka
05. So kapaka lindigang ka ko kapaginontolan kon dolon-dolonan o pagtaong ka.
06. So kapaka lalangasang ka sa paras ka ko madakel la tao.
07. So kapaka daang ka ko rarangit ka kiran ka phakabinasa ko kabenar riran.
08. Sekai phakanapi ko pagtaong ka.
09. So kabeterang ka sa barokan ka sa ropaan a paninindeg ka ko pagtaong ka.
10. So khapikir ka a ikapiya iran na miphangning ka kiran sa mosawir.

L. KABENAR O KAWASA KO MISKIN

01. Maipat o miskin so tamok o kawasa goso pamilya niyan sa diron kabinasai sa khagaga niyanon.

M. KABENAR O MISKIN KO KAWASA
01. So kawasa na ikhalimo iyan so miskin go lindingen niyan so miskin ko phakabinasaon.

N. PAT TA RINGASA O KAPHAGINGED
01. So dii kinggolalanen ko sowa na obang ka onaan ko kataong ka, ka maorapay so pagtao.
02. So kaonoti ko kabaya a ginawa na obang ka pakasobraa so nenga ka mabinasa ka.
03. Obang ka pangombaon so kataong ka ago so tamok ka sa kathakabor ka mabinasa ka.
04. Obang ka phagerega so pagaring ka sa okit a kaperompisa ka khabinasa so betad ka.

O. PITO A SARAT O KADATU A TIAPSIR A DARANGEN
a. So kadatu na paraniyawaan o inged a o mada ko phaginged na so inged na miaka ibarat sa manosia a mababanday na bangkay a daa niyawa niyan na so malantas i pamikiran na o pagizai na tomoon niyan a kamasokan sa niyawa kaan makanggagayan so mapiya a kaphaginged nago so tagodaya a kapagintao.

TIAPSIR SA DARANGEN: Kagiya pendatu ka ko sominendig a inged ka sekai miyang rao ko ini sarat ago sana a pakapethandinganen ko sabakelay selegen na taritibang ka so tao, na kompasang ka so inged, na atorang ka so bontal sa kapaka zeshenggaya a kadatu ko marandang ka sekai miya pili a kha'onotan ni tangga ko sana pendianalan nambibilanga tao ka, ka amay ka di maimpit a kapembatara a ka ko madalaonda inged na masotera pembarang ibantaan no madakel na kanogon o batabor a binaning a sotra sa ba mapalanang magay.

b. So kadatu na kota a ilian a lindongan a dii kapagagawan nago dii kapagapasan o tao a khasalimbotan na o mada ko phaginged na doan niyan so mga lolobay a di phakatibabang ka daa khaapasan niyan nago da a kaphanarigan niyan sa diron ka aniyaya a ko kabenarian.

TIAPSIR SA DARANGEN: kagiya pendatu ka, ka sekay miya pili a ilian o madakel a kaphanarigan no tao na oba ana phakagid a marandang ngi kandatu ko pephagingdan ka na salamatang ka rinao ka aya kindolonaan sa isa ka romarangkom sa kaphagodayao a ig na igira da masowa na kormatang ka mayon ka mabalom bo a rinao a khalinnalin a rogong nago na di khairingi na salamang ka romoyod ka khangen no kalilini so karagib o dalendeg na odi ka bilangatao na khigobar so tangkapan na gedamen tapen ni tig.

c. So kadatu na gomaan a phamitas a magarang adi so pedang na o mada ko phaginged na miada so mapangangandam kiran no lagid diran a isa ka phaginged na pelalakaon siran a dampas o lagid diran a isa a dii maginged.

TIAPSIR SA DARANGEN: Na kagiya pendatu ka ko sominendig a inged na bangka den kekenega a kawarao so marandang na obang kaon onoten ni baragandang nga koyang a gomaan a phamitas ka tidelagang ka kampong ka dangim pen so pekhampong a asal a domiato na ino den so pekhampong a isa ka romarangkom sa ka phagodayao a ig na tomangkiri a kampong na khadibaloy ka datu na kharimbang ka Ayonan.

d. So kadatu na enditaren a binaning a dii pamagablasaan dii pamagidalaan no inged na o mada ko dii kapaginged na so inged na miya tingga lawas na miada so ki pekhamamalaanon no lagidian a isa ka phiaginged.

TIAPSIR SA DARANGEN: Kagiya pendatu ka ko sominindig a inged ka sekai pindaitan ko bangkala a binaning a lowasen a magapid a malayagen sa mona a paninggalan gowani nambibilangatao ka, ka obang ka kasayani so ola-ola matathao na aya kindolonaan sa maparonay khonenta na igira sa maidan na iperasam sa pened na o so ka khondaliya na malo kokondaraan ka o mitaloga kaon nandorateng ka niyan den ka malawanday lalag.

e. So kadatu na kokoman na itatanor ko madakel a tao na o mada ko phaginged na khagorigao so pagtao na perorompaka siran.

TIAPSIR SA DARANGEN: Na kagiya pendatu ka, ka sominendig a inged na taritibang ka daan so kadan-dan no madakel na kompasang ka mistar so kandadatuan ka na atorang ka so bental na o waden a kharegan a maphagagao a tindig a khasimoketan kiran a langowa garing ka na sii ka sandoronan na mapiyang ka tonganay i aya phaka salimbot na aya mawatang garing na mapiya andang ganat i aya khasalimbotan na aya masiken garing na obang ka pakisinon ni baka malaolanda ka khapanon so alaga a phagarapen dingilan na obang ka lilipati a sa di panday ko langka na milarobag ko karang na sa peman sa malimon na mapiya mabinandar na palao karegan sa tao.

f. So kadatu na sindao a makalelebi sa sigay ko alongan nago so olan, nago so mga bitoon na o mada ko phaginged na khalibotengan so inged na perorompaka so kadan-dan no tao ron.

TIAPSIR SA DARANGEN: Kagiya pendatu ka ko madalaonda inged na obang ka lilipati a so alongan na langkap, na so tihaya na lemba, na o wana garing ka a mansomerang kan dao a kandadamedagian na oba layok zambia ko tangked a lolot ka a manso alongan mada na mana olan somedep ka ino wi lolot ka a opama malinding ka ko bagambangan ko reges na pelindingen ka niyan ka aya zasansa pikir o matatangked da lolot na mapiya ko mialab na asara ka malab a kadenan datu ami a mipangangandag gami ko rapiyag reza ami na so peman so salakao na aya zasansa pikir na ombes o baka khalab na dita miya babaya ka sakem peman nindatu a timbang ngiyo ko inged.

g. So kadatu na kapaar nago omnang o isa ka phaginged na mada ko phaginged na pekhani-kanya so pagtao ka phamagagao siran sa alongan na khada so kapagaadati kiran no lagid diran a isa ka phaginged.

TIAPSIR SA DARANGEN: Kagiya pendatu ka ko sominendig a inged ka sekai siarigan ko kapaar ago menang ko mabasar a phaginged na oba ana phakagid a phanalao a maror ka bandali phangamong ko pephagingedan ka na sisino-sino wangka o marandan ngi kandatu na o wayang ka masino wa isa ka romarangkom sa kaphagodayao a ig na ding ka phangintamoki ka manginon den ni tamok a laayagem pelobaan na o mitangkap a doyag a balai o marandang na o waden a makagid a phanagendal a silang so pelindingen ka niyan na mangkaon a mikhota sa dalidigan miphampang ka sobo so ngaran niyan na mapangangandam mo tao ko miakam bala bala.

P. PITO WA ONGANGEN KO MASA
01. Di niyo thagoa so kadatu iyo ko puso iyo ka mabinasa kano, so kadatu iyo na sii niyo tagoa sa palad diyo ka makaompiya kano.
02. Di ka phaki'awid ko kadatu oka ka mibaba ka niyan, awiding ka so kadatu oka ka iporo ka niyan.
03. Obang ka bantoganen so dang ka manggola-ola ka mala a tanto wa paawing kaon.
04. Dingka phanothola so bantogan ka, ka khamawagang kaon. Nayawang kaden ka so miya pasad ka na aya tharo ko bantogan ka.
05. Aya di phaka'ilay ko masa a dii perarawataan na so daon so pananadem.
06. So kala o lago na di khasanaan ka di niyan khadalongan so tabiat a kamamawagan.
07. So di benar na pekhadadagian so tangila a daa ulo niyan.

OSAYAN KO KAPAGINGED

A. OKIT KO KAPHAGINGED

So kiya paginged na dowa a onayan niyan sa ka pephaka moayan niyan. Paganay ron na gapa odi na kawali. O daa gapa, kawali na daa kaphagingedan. Ikadowa na pagtao, o daa pagtao na daa phaginged.

So peman so gapa na madakel a phisosonan niyan: kapalawan, bobongan, sandig, kapantaran, bolinsong, ipanambo. So kapantaran non na aden a basak na aden a gilopaon. Saden sa pakabebetad o gapa na aya den moayan o ingedon.

So peman so pagtao na pat a pikelasian niyan: so mga datu, so mga Ulama, so mga kawasa, so mga miskin. Na sabap sa dii kapakam bida-bida a pangkatan no phaginged, na aya ka khasamporna o mapiya a kapaginged na aya kapiya niyan na mandiator so ka phaginged. Kaan madidiator so diran dii kapaginged ago so diran dii ka paginetao.

Gianan ni bithowan sa Tritib a kandidiatora san. Na maaden kiran so katataayon sa maisa-isa so tindeg giran, nago so antap piran a mapiya apiya 'mbida-bida siran sa okit na asar ka maga ayon-ayon siran sa `nggiginawai siran na mapiya den so diran dii kapaginged. Saden sa piya gayon-nayonan niran a tindeg giran nago antap piran na gioto i pembothowan sa Igma, nago atoran niran a isa ka phaginged.

Naso kipantag o enggagaisa kiran a babaloin a masasangan niran ko kaphaginged a ibarat o ka khawali goso mga gerar na gioto wi kapephamangisenggay o galebek onggagaisa kiran a badal o galebekian na gianan ni bithowan sa Adat. Pedon pen so mahar nago so salakao san.

Marayag a katawi ron sa aya kapekha diangka o ki peropaan ko kaphaginged na saden sa katarotopi sa osayan sangkaya a nem a masaala: paganay ron so kandatu; na ikadowa so ka khaoyagan; na ikatelo so kapaka sowa sa elmo; na ikapat so kasowaa ko atoran no dinol Islam; na ikalima so kinggolalanen ko kiya opakatan; na ikanem so kibegan ko manosia ko kipantagian ka gianan ni kaphaka moayan no tarotop a kalilintad a ped a maana o SALAM.

B. OSAYAN KO ADAT

So adat na basa a makararangkom, ibebetad ko nganin a kipantag o manosia go so betadian a kalalayaman. Kipantag o pizakatawan, Kipantag o pilokes, Kipantag o isa ka phaginged, Kipantag o isa ka phangampong, Kipantag o isa ka aklim. So ki began ka ko pizakatawan ko kipantagian na gioto wi kiya pagadat tingkaon. Na so kapezangka angkaon na gioto wi dangkaon kapagadati na miya aniyayang ka.

So adat na ini ibarat o mga tothol sa tali a pikhakaptaan a Sulu, Tawi-tawi, Maguindanao, Tagolowan, Ranao. Mini tendo ko pizakatawan sa kaapedian ko pilokes, pithanggisaan a inged, piliponganan, phizakampongan. So adat na pekhasabapan sa ka pephaka bager o malobay a kanggiginawai. Mapephaka sipegian so mawatan a kambata-bataa. So adat na pekha 'amorian so bigan ago so miya memegayan ko nganin a pamemegayan.

So adat na mapephaka loto iyan so malogao a paratiya ko Allah. So adat na mapephaka garang ngiyan so matetephol a paninindeg. Isa a kiya sabapan sa kiya pakatindeg o pandi o Islam sa Pilipinas, ped a kiya sabapan sa ka pamomotayag o sindao o Islam sangkai a pat a probinsiya sa Mindanao. Miya isa-isaon a Sulu, Tawitawi, Tagoloan, pat a phangampong a ranao.

C. OSAYAN KO IGMA

So Igma na basa a arab. Aya basaon a meranao na kiya opakatan, piyagayonayonan. Miya baloy a pasad, kiya opakatan ko isa pamilya; Miya baloy a pasad, kiya opakatan ko isa ka phaginged; Miya baloy a pasad, kiya opakatan ko isa ka lipongan; Miya baloy a pasacd, kiya opakatan ko isa ka phangampong; Miya baloy a pasad, kiya opakatan ko isa ka aklim.

So Igma na mini soat sa kabaya o Allaho Taala. Miya baloy a hokoman a itatanor ko ka phaginged: Miya baloy a hokoman a itatanor kon dolon-dolonan: Miya baloy a hokoman ko kapaka phapanta-pantag; Miya baloy a hokoman a itatanor ko nganin, go pekhasabapan sa ka pekha'aden o kalilintad, go kapipiya ginawa ko phaginged: Miya baloy a tanda a mikikilala ko dii kanggiginawai dii ka pagayon-ayon, dii kapagisa-isa.

So inged a daa igmaon na maooparik, so inged a daa igmaon na daa nakodaon, so inged a daa igmaon na kapepegesa. O pagilayang ka so bontal o igma na so dii kanggiginawai sa tarotop i parasian. Na o zong ka ko igma na sii ka phaka okit ko pito a lalan o tarotop a kanggiginawai a moayan no igma: (I) Kaseselai; (2) Kaphoporoay; (3) Kapepeneda: (4) Kapamagadata: (5) Kapamagongowa; (6) Kashisiapa. (7) Kathatabanga.

So Igma na isa a miaka linding ko agama Islam sa Ranao, go mini pagayon niyan, go miaka bageron. So Igma a inembaalan o mga lokes tano na diran dii pagibat-tibatan bage-bageran. Diran dii pakizaksian ko pat a kitab sa Ranao. Kati-i so mga ngaran niyan :

1. Mokadam so Onayan
2. Maradika sa Masiu
3. Dibolodan sa Bayabao
4. Kiraat sa Baloi

Ipephanamba iran sa kabarakat o Allah. So diran dii pagopakatan a ikapiya o diran dii kapaginged go ikapiya o betad diran, ikapiya o kapaka phapanta-pantag giran a misosoat tiran sa kabaya o Allah. Lomagaday ko mga moriatao iran so kapiya niyan na taman den imanto na pekha'ilay so raradian a mapiya.

Na taros a phangaratin niram pen so diran dii pagopakatan a ikapiya o masa iran: (1) Pelilayan niran sa gi a lomolombay (2) Pepharengan niran sa solo a lomalagindab (3) Pesendagan niran sa odang a dii mamesik-pesik (4) Peropetan niran sa orak a da saninsaning ngiyan (5) Pembotowan niran sa alad a kababageran (6) Pemhoboran niran sa ombi a mayao pen (7) Petepedan niran sa balagen (8) Petimbakan niram pen sa sinapang na taros a diran dii tharoon a saden sa maroba sa pasad daya a kiya opakatan na tanan non misogat a morkaan no Allaho Taalah.

Taros a diran dii tharoon a saden sa tao a manganiyaya sa kawali, adat, tamok, niyawa, go so salakao san a phaka-okit sa kapelalalim, ka aniyaya, ka akal, ka sowitik, na khisogaton so morka o Allah. Di mailay a alongon, di masamber a endo, di masekho a ig, di makadapo ko lopa. Miya ilay so kabager o Igma sa Ranao ka miya baloy a garangan iyan so pat a basa sa Ranao a moayan no morka o Allah: (1) Songkor, (2) Gapen, (3) Naas, (4) Bega.

Na so dasan pananggila na kiya sagadan niyan den nanan sa masakit sa taman imanto na daden aba anan ikhada inontabo sa kabaya o Allah. Gianan ni bager o Igma sa ingeda Ranao a pasad o mga lokes tano.

D. OSAYAN KO TARITIB

Inaden mona o Allaho Taalah so taritib sa miaka lima polong gibo ragon nago niyam bo adena so Nabiola Adam. So taritib na isa a onayan no Islam. So Islam na taritib. So ka songkada o tao ko taritib na aya niyan kiya pakaontol. Na so di niyanon ka tarotopa go so ka sobrai niyan non, go so karibatan niyan non na gioto wi da niyan kapaka paginontolan.

So taritib na miaka tokel-tokel ko langowan no kaaden nago makatotokid ko langowan taman. Na so karibatan na mala a paawing o manosia ko Allaho Taallah. So taritib na basa a arab a aya basaon a meranao na atoran, mistaran, bitikan, sempad, pasalan. So kiphapantagen o manosia ko miaden non a so Allah. So kandidiatora o manosia ko langowan a sowaan niyan, so kandidiatora niyan ko kiphapantagen niyan ko ingedian.

SO TARITIB NA DOWA SOSON:

ISAON NA TARITIB

So taritib a ini taritib o Allaho Taallah sa ginawa niyan go so taritib sa kiya pangadenian, go so taritib sa ka pesimba aon. Gianan na taritib a di khaomanan na di khalebatan rowar bo sa idin no Allaho Taallah. Ka so kodaratian nago so iradatian na da madaway nago da mapaawing.

IKADOWA A TARITIB

So taritib a iphagilahamian ko manosia sa kiya baloya niyanon a kalipa ko liyawaw o lopa. Gioto wi taritib a ipetaritib o manosia ko langowan a sowaan niyan go so betadian, go so kiphapantagen niyan ko salakao ron, go so kapiya o di niyan dii kapagintao, go so kapiya di niyan dii kaphaginged. Gioto wi taritib a omanan nago lebatan a mistaran niyan na so koraan a kitab o Allah.

So taritib sa inged da ranao na makaayon so kadakelan non sa kabaya o Allaho Taallah. Aya asal a mithaong ko taritib sa inged da ranao na so mga Sarip a mga alai katao ko agama Islam. Gianan so mga tao a dii mamagaolia a mini sampay siran sa sebangan a alongan. Siran ni miaka wit sii ko katao ko agama Islam, go so kadatu a Islam, nago so bangsa Islam. Miya wajib so ka pembayadi tano kiran sa pananadem.

Na ini ibarat tiran sa od a pamomolan a piamola iran ko kawali o mga Muslim sa sebangan nai a alongan na mithoon na taros a lomiombay na romiangiran a miaka labi magatos ragon a kiya thagompiya niyan ka gioto wi karina sa lomiangkap so Daula Islamia sa Pilipinas ka tantowa miya motayag so sindao o Islam sa sebangan naya a alongan.

Na sabap ko limo o Allah na biya talo iyan so kiya sampayan ko panolon o Islam o ay taman a kiya senep kiran no paratiya iran ko Allah. Ka kagiya aya bo a mini sampay so masa iran na sorat ago tothol, da siran ka toroni sa mga nabi odi na Rasul.

Na sii piakanggolalan no Allah so tepeng ngiyan kiran ko mga Espanyol ago so mga Amerikano, ago so mga Hapon na aya miya olaola sa Pilipinas na so ka pamomotayagon o sindao o agama Islam na lominimpa so Luzon na somialem so Visayas ka kiya parayagan siran ko panolon o soranga o agama Islam na miya akal siran ko ayan biran ka kagiya maada kiran so pat soson a ini linding ko Islam: Isaon so taritib, Ikadowa so Egma, Ikatelo so Adat, Ikapat so bangsa. Gianan ni kiya binesan sa da kapadeng o sindao o agama Islam so sebangan nai a alongan.

Na giya peman a Mindanao na somisindao ron den so Islam na sii mapapayag sa Sulu, Tawi-tawi, Maguindanao, Tagolowan. Na sii tanto a pamomotayag so kalaano o sindao niyan sa inged da Ranao maana giya Masiu, Onayan, Baloi, Poona Bayabao, Lumba a Bayabao. Giyai-i pat a Phangampong nga Ranao a da pagalin ko tindegian a kasasarig ko Allaho Taallah.

a. TARITIB SA MASIU

lphanabiya aken so ka khapayag go lalag ko, ko atoran no taritib sa dalem ma Masiu ambabayaan no pat ta data maana si Abagat, nago si Madayao, nago si Kadayon, nago si Pondag ka siran ni pat ta datu a dadawagan sa kapaar a sorota kambaya-baya sa taritib sa dalema Masiu.

Na isa ka phanabiyaan naken so pat ka agama sa Poona Masiu, nago so nem ka datu sa mimbalay na lomagaday ko pito wa Sulutan ko gapa i Dimasangkay sa Lumba a Masiu a kapapayagan ko Amanola Aminola Maupaat.

Na isa ka dii ka panabiyaan so nem ka datu sa Molondo a piya gingedan i Manzang na lomagaday ko lima ka agama ko lalaboan a titindegan no walo wa sulutan, na aya pepenedan niyan so dowa ka lokes sa Tamparan maana si Barao, nago si Amiting a siran ni dowa a lokes a phagamaan na go phaginaan. So takdir riran sa dalema Masiu nago so lima ka lokes a moriatao o lokes sa datu na lomagadai ko Buadi Digowa, ago si Damam sa Bakolod na aya pepenedan niyan na so walo ka apo sa gapa o Balindong.

Na isa ka dii ka panabiyaan so sapolo ago nem a kalipa, nago so sapolo ago dowa a Ulama, na aya samporna iyan na so dowa a panoroganan sa dalema Masiu maana so Datu a Kabugatan sa Masiu nago so Sultan sa Masiu a siran ni dowa lemba a mga panoroganan sa Gapa a dalema Masiu.

b. TARITIB SA BALOI

Iphanabiya aken so ka khapayag go lalag ko ko atoran no taritib sa dalema Baloi ambabayaan no pat ta datu, maana so Lumbak, nago so Basugad sa Matampay, nago so Kabasagan a siran ni pat ta datu a siaratan sa gaus a diawagan sa paar a sorot a kambabaya-baya sa taritib sa dalema Baloi, nago so dowa mitimbang sa Pantar a siran ni gomaganday sa tarompong nga ipephadoman ko atoran no taritib sa dalema Baloi na pened ko dowa lokes a inama na inina so takdir riran sa dalema Baloi maana so momongan nago so pened.

Na isa ka phanabiyaan naken so nem ma wata sa Mama o Sarip Bato Lakongan na masamporna so kadato o pito wa Maruhom a dii pagkaskasan a kadatu o Sultan sa Baloi a Lumba a panoroganan sa dalema Baloi.

Na isa ka phanabiyaan naken so walo a datu sa Pantao a Ragat, nago so telo wa dato sa dalem a kalengenan na lomagaday ko pat ta inged da paramanis a dalema Baloi maana so Matenggao, nago so Pakalondo, nago so Kadayonan, nago so Pagayawan na pened ko tenday o Dimasoba, nago so pat ta inged sa piphantaran a dalema Baloi maana so Kormatan sigayan pagalamatan go so bago a inged.

Na isa ka phanabiyaan naken so pat to inged a pimbobongan na dalema Baloi maana so Pagalongan, Kabasaran, Dadowan, Kabontalan na lomagaday ko lima inged a piphalawan na taritib a dalema Baloi maana so Batangan, Bangko, Kamponga ragat, Dimayon, Pantao a Ranao, na miontawar ko sapolo ago lima inged a palaya biorodan a masgit a ini pagomareg a bantogan a dalema Balot.

Na phaka ondasen naken so panabiya aken ko siyaw polo ago siyaw ka lipongan a inged ko sebangan na dalema Baloi a siaratan sa panton ni Dato Manggao Dilion na taman sa bibiragi na somindig sa riyawian a intoan na kayo wa maglangit a nayon sa riningkitan a rinantakan a gabon a piphalao a Bembaran a mishasakeb a tandag, ago giya tando ayan a pilindonganan a katiir na lomiagaday sa pandagita a palao a sarangani a marani sa Indonisia a sesendigan a kawali a dalema Baloi ko tamparian sa sebangan.

Na phaka ondasen naken so panabiya ko siyawpolo ago siyaw ka lipongan a inged ko sedepan a dalema Baloi a lomagaday sa Monay a sindigan o Dirowason sa Baloi. Piyangaroma i Mankiyang a poonan a kodarat o pat ta datu sa Monay a miondas a bangsa o pat ta panoroganan sa Kapatagan na mimbalingan sa Iligan a Makam i Sinioda a darodopa i Sandor a isa ko nem ma datu na lomiagaday sa Zamboanga a pikhakola i Dimalawang a diansalan a taritib a sedepan a dalema Baloi a gianan ni lalangkapan na kadatu o Sultan sa Baloi a lemba a panoroganan sa dalema Baloi.

c. TARITIB SA SEBANGAN NA UNAYAN

So Allah i mamponay tangan ko kambaya-baya a dii pamangnian sa limo. Phangning ko ron a di maribat a kiperopaan naken ko atoran no taritib sa sebangan na Unayan sa kambabaya iron o pat ta datu maana so Dolangan, Malalis, Ragayan, Timbab. Siran ni pat ta datu a dadawagan sa kapaar a sorota kambaya-baya sa taritib a sebangan na Unayan.

Na phanabiyaan naken so pat ta wata sa mama o Dianaton sa Butig (Aren sa Poktan), Ariong sa Nanagen, Bongkal sa Makaranon, Angolong sa Sawir, nago so sapolo ago dowa inged a peda ini pagomareg a sebangan na Unayan.

Isa ka phanabiyaan naken so asal a tanto wa Poona Bayabao a aya tanda a lokes a inama na inina na so takdir riran sa Sebangan na Unayan na lomagaday ko siyaw polo ago siyaw a inged a piliponga sa sebangan na Unayan a ped a ini pagomareg a sebangan a dalema Unayan, na aya samporna iyan na so dowa a panoroganan sa sebangan a Unayan maana so Sultan a Domalondong nago so Sultan sa Butig. Siran ni dowa lemba a mga panoroganan sa sebangan a Unayan.

d. TARITIB SA SEDEPAN NA UNAYAN

So Allah i thatandingan ko omnang a dii mazangkad do mga bilangatao. Phangning ko ron a di ako maribat sa ki penggolalanen naken ko atoran no taritib sa Sedepan na Unayan ambabayaan no pat ta datu maana so Pualas, Padas, Boribid, Binidayan, a siran ni pat ta datu ambabaya ko taritib sa Sedepan na Onayan.

Na isa ka phanabiyaan naken so siyaw a inged a kalelembaan ko siyaw alamin a liaminan ko siyaw a bai a mga babay o borowa sa Sedepan na Unayan, maana so Oyoda sa Madamba, Imoda sa Ganasi, Ayor sa Lininingan, Togon sa kadingilan Dadioba Biabi, Angkini Tubaran, Angkolan so Bita, Sanaolan a Dagook, Lumbatan, Andongan a Makadar. Na lomagaday ko walo a inged sa Kapatagan a liaminan ko Noron a piangaroma o garang a poonan na kodarat o pat panoroganan sa Kapatagan na masamporna ko dowa panoroganan ko sedepan a Onayan a so Sultan sa Bayang nago so Sultan sa Pagayawan a siran ni dowa panoroganan sa sedepan na Onayan.

e. TARITIB SA MALA A BAYABAO

So Allah i pembegay sa ilaham sa di kaaden no karibatan ko atoran no katharo sa phangning ko ron a di makaperiribata a ki penggolalanen naken ko atoran o taritib sa Mala a Bayabao sa kambabaya iron no pat ta datu maana so Marawi, Marantao, nago so soba a Buntong, nago so Antang a Didagen ka siran ni pat ta datu ambabaya ko taritib a atoran sa Mala a Bayabao, nago so dowa ka dangi prampiay a gomaganday ko tarompong a padoman ko taritib sa kambibilangatawi sa Mala a Bayabao na pened ko sapolo ago dowa a inged sa pizogodan na Mala a Bayabao a moriatao i Angoyao, nago so pat ta inged sa Pimbobongan na Mala a Bayabao, nago so pat ta inged sa piphantaran na Mala a Bayabao.

Na isa ka kha'odasan so pito wa datu a moriatao i Poso a kalelembaan ko Sultan sa Bayabao na sii pepened ko dowa lokes a so Amirol Omra sa Maguindanao, nago so datu sa Ramain a siran ni phagamaan, na go phaginaan. So takdir riran sa Mala a Bayabao na aya samporna iyan na so dowa datu a mga panoroganan maana so Sultan sa Ramain nago so Sultan sa Ditsaan a gianan ni dowa a lemba a mga panoroganan sa Mala a Bayabao.

f. TARITIB SA POON NA BAYABAO

So Allah i thatandingan ko kapaar ago so kambaya-baya. Na sabap ko limo iyan na iphanabiya aken so ka khapayag go lalag ko, ko atoran no taritib sa Poon na Bayabao ambabayaan no pat ta datu maana so Talagian, Bualan, Bubong, Lumbak a inged ka siran ni pat ta datu a dii mamagola-ola ko atoran no taritib sa Poona Bayabao.

Isa ka iphanabiya aken ko dowa lokes maana so Moriatao o Anar sa Dongkoan, nago so moriatao o Birowa sa Lumbak. Siran ni phagamaan nago phaginaan, so takdir riran sa Poon na Bayabao na pened ko moriatao o datu a kalelembaan ko Sulutan sa Gata a mosawira o telo a panoroganan na mananggaolo ko datu sa Bayabao a ini solot sa magaget ta malong o telo a panoroganan maana so Sulutan sa Rogan nago so Sulutan sa Taporeg, nago so Sultan sa Bansayan. Siran ni telo a panoroganan a lemba a phagawidan sa Poon na Bayabao.

g. TARITIB SA LUMBA A BAYABAO

Iphanabiya aken so ka khapayag go lalag ko, ko atoran no taritib sa Lumba a Bayabao ambabayaan no pat ta datu maana so dalema Maguing, nago so dalema Talowan, nago so dalema Butud, sago so Galawan Dialongana a siran ni pat ta datu a aya den pat ta gaus ambabaya ko taritib sa Lumba a Bayabao.

Na isa ka phanabiyaan naken so pito ka apo maana so Paropada, nago so Salaman, nago so Lalangiten, nago so Bantayao, nago so Mapantao, nago so Makagining, nago so Dalomabi. Na isa ka phanabiyaan naken so dowa ka wata sa Piagisa, nago so Bowadi sa Loloy na pened ko lima inged a mga pagari Apha, ago si Digowa ko ka papayagian ko dalema Malengen, nago so Pagalongan, nago so Balintao, nago so Dilimbayan, nago so Sebangan. Na isa ka phanabiyaan naken so walo a inged ko pimbobongan na Lumba a Bayabao, nago so walo wa inged ko piphantaran a Lumba a Bayabao.

Na aya samporna iyan na so pat ta panoroganan sa Lumba a Bayabao maana so Sultan sa Borokot, nago so Sultan sa Maribo, nago so Sultan sa Minitepad, nago so Sultan sa Bacolod a siran ni pat ta panoroganan a lemba a phagawidan sa sakampong a Mala a Lumba a Bayabao.

h. TARITIB SA PIAGAPO

So Allah i phoonan nago aya bo khandodan ka ron khasamporna so langowan no kaaden, Phangningko ron a ilahaman nako niyan sa mapiya ka ipenggolalan naken so atoran o taritib a dalema Piagapo ambabayaan no pat ta datu maana so Sultan sa Kormatan go so Sultan sa Pantaon, go so Sultan sa Kabasaran, go so Sultan sa Pened a mosawira o Sultan sa Nonang, ago so Sultan sa Dilabayan.

Siran ni piakambaya ko kambibilangatawi sa tendayai Piagapo nago so sendig a Piagapo a gomaganday sa rasam na gedageda ko atoran a dalema Piagapo, nago so dalema palao a moriatao o pat ta panoroganan, nago so tenday o gakap a kalelembaan ko nem a Sultan na samporna ko Sultan a Diamla ko Bayabao Masiu. Siran ni phagamaan nago phaginaan so takdir riran ka aya tanda a lokes sa Piagapo na pened ko Sultan sa Piagapo na samporna ko pat ta panoroganan sa Piagapo a siran ni lemba a phagawidan sa Piagapo.

OSAYAN KO PAT TA PHANGAMPONG SA RANAO

PETHAROON A PAT TA PHANGAMPONG SA RANAO

• A. Masiu
• B. Unayan
• 1. Sebangan na Unayan
• 2. Sedepan na Unayan
• C. Baloi
• D. Bayabao
• 1. Mala a Bayabao
• 2. Poona Bayabao
• 3. Lemba a Bayabao
  

So Phangampong nga Ranao na sii kiran madadalem so dowa polo ago walo ambabaya ko takdir. So pat ta inged a kiya zosoledaan a bangsa o ranao, so pizalipongan a mga inged sa ranao, so sapolo ago nem a mga panoroganan sa ranao. Giyai so kiya tendo o darpa so kadadaleman a inged ko dowa polo ago walo nago so sapolo ago nem.

A. MASIU

• I. BABAYA KO TAKDIR:
• 1. Abagat
• 2. Madayao
• 3. Kadayon
• 4.Pondag
  

• II. PANOROGANAN:
• 1. Sultan sa Masiu
• 2. Datu a Cabugatan sa Masiu
  

• III. MGA MUNISIPYO A MADADALEMON:
• a. Sebangan na Masiu
• 1. Municipality a Masiu
• 2. Municipality a Tamparan
• 3. Municipality a Taraka
• 4. Municipality a Molondo
• b. Sedepan na Masiu
• 5. Municipality a Balindong
• 6. Municipality a Tugaya
• 7. Municipality a Kalawi - Bacolod
• 8. Municipality a Madalem
• 9. Municipality a Madamba
  

B. UNAYAN

• I. BABAYA KO TAKDIR
• a. Sebangan na Unayan
• 1. Dolangan
• 2. Malalis
• 3. Ragayan
• 4. Timbab
• b. Sedepan na Unayan
• 1. Padas
• 2. Powalas
• 3. Buribid
• 4. Binidayan
  

• II. PANOROGANAN
• a. Sebangan na Unayan
• 1. Sultan sa Butig
• 2. Sultan na Domalondong
• b. Sedepan na Unayan
• 1. Sultan sa Bayang
• 2. Sultan sa Pagayawan
  

• III. MGA MUNISIPYO A MADADALEMON
• a. Sebangan na Unayan
• 1. Municipality a Lumbayanague
• 2. Municipality a Lumbatan
• 3. Municipality a Butig
• 4. Municipality a Domalondong
• b. Sedepan na Unayan
• 5. Municipality a Kapatagan
• 6. Municipality a Balabagan
• 7. Municipality a Tubaran
• 8. Municipality a Marogong
• 9. Municipality a Sultan Gumander
• 10. Municipality a Kalanogas
• 11. Municipality a Pualas
• 12. Municipality a Ganasi
• 13. Municipality a Pagayawan
• 14. Municipality a Bayang
• 15. Municipality a Binidavan
• 16. Municipality a Malabang
  

C. BALOI

• I. BABAYA KO TAKDIR
• 1. Lumbak
• 2. Matampay
• 3. Bazucad
• 4. Kabasagan
  

• II. PANOROGANAN
• 1. Sultan sa Baloi
  

• III. MGA MUNISIPYO A MADADALEMON :
• 1. Municipality a Baloi
• 2. Iligan City
• 3. Municipality a Linamon
• 4. Municipality a Kaswagan
• 5. Municipality a Bacolod
• 6. Municipality a Kolambogan
• 7. Municipality a Tobud
• 8. Municipality a Salvador
• 9. Municipality a Sapad
• 10. Municipality a Baroy
• 11. Municipality a Lala
• 12. Municipality a Kapantagan
• 13. Municipality a Sultan Naga Dimaporo
• 14. Municipality a Magsaysay
• 15. Municipality a Nonongen
• 16. Municipality a Tangkal
• 17. Municipality a Monay
• 18. Municipality a Matenggao
• 19. Municipality a Poona Piagapo
• 20. Municipality a Pantao a Ragat
• 21. Municipality a Pantar
• 22. Municipality a Tagolowan
  

D. BAYABAO

• I. POONA BAYABAO
• a. BABAYA SA TAKDIR
• 1. Bubong
• 2. Lumbak ka inged
• 3. Buwalan
• 4. Talagian
  

• b. PANOROGANAN
• 1. Sultan sa Bansayan
• 2. Sultan sa Rogan
• 3. Sultan sa Taporeg
  

• c. MUNISIPYO A MADADALEMON
• I. Municipality a Poona Bayabao (Isa-isa )

• II. LUMBA A BAYABAO
• a. BABAYA SA TAKDIR
• 1. Botud
• 2. Maguing
• 3. Talowan
• 4. Galawan
• b. PANOROGANAN
• 1. Sultan sa Minitepad
• 2. Sultan sa Borokhot
• 3. Sultan sa Maribo
• 4. Sultan sa Bacolod
• c. MGA MUNISIPYO A MADADALEMON:
• 1.. Municipality a Wao
• 2. Municipality a Bumbaran
• 3. Municipality a Lumba a Bayabao
• 4. Municipality a Maguing
  

• III. MALA A BAYABAO
• a. BABAYA SA TAKDIR
• 1. Marawi
• 2. Marantao
• 3. Soba a Buntong
• 4. Antanga Didagen
• b. PANOROGANAN
• 1. Sultan sa Ramain
• 2. Sultan sa Ditsaan
• c. MGA MUNISIPYO A MADADALEMON
• 1. City a Marawi
• 2. Municipality a Marantao
• 3. Municipality a Piagapo
• 4. Municipality a Saguiran
• 5. Municipality a Capay
• 6. Municipality a Tagolowan 2
• 7. Municipality a Bubong
• 8. Municipality a Ramain Ditsaaan
• 9. Municipality a Buadi puso Buntong
  

Pakayan o Meranao

PAKAYAN O MERANAO

1. Paramanis ago Manis o Meranao
• Paramanis - Aya paramanis o Meranao na so kala iran ni paninindeg ko salakao di salakao asar a Meranao
• Manis - Aya manis o Meranao na so agama iran a so Islam.

2. Masa o Meranao
Makatelo kapelimodi ko masa niyan sa donya :
• Imbawata so tao na kapelimodan
• Phangaroma so tao na kapelimodan
• Matay so tao na kapelimodan

3. Pangkat o Meranao
Makalima mipangkat so menang o manosiya sa donya :
• Wata, odi bago-a-raga na bago-a-mama
• Mama a kanakan, Babay a raga
• Mama a miya ama. Babay, a miya ina
• Mama a miya bapa, babay a miya babo
• Mama a miya ama-a-datu, babay a miya ina-a-bai

4. Kalebihan o Meranao - So bangsa iran a phoon ko bangsa Quraish a bangsa arab.

5. Kapiya o Meranao - So kapakaroroyoden niran ko salakao di salakao-i ikapiya iran.

6. Omnang o Meranao - So kapagikelas siran, so kathotomangked diran, so kambabayorantang iran ko Allah.

7. Pamengangan o Meranao - So kipezogoon niran ko mapiya goso ki pezaparen niran ko marata.

Parangay a Meranao

PARANGAY A MERANAO

1. Di maoopong
2. Di matetembo
3. Makaoombawa
4. Makatotopowa
5. Di makititibabang

Apiya antonaay enggola-olaan niyan na diron den maoopong. Apiya antawaa-i mipendolona iyan na di niyan itetembo o rar rangka kapasang. Na mapiya antonaa na ding ka den kaombawan. Na mindolona aka na gorka di khaparo na tiopo wangka niyan.

Aya peman a kiya tindos o kadakelan ko Meranao a asala miyaginged sa inged da ranao a sabapan den a ini pametes o rarad diran mapiya taman imanto na di tano den dii kanggonaan sa mapiya na sii inisabap o Allah ko mga Ulama kiran, sa kiya tharoa iran ko lalag go nabi tano a so Mohammad (s.a.w.), sa kiya tharo aniyan sa "di kano den mamakasorga odi kano pamaratiyaya. Na di kano den makapamaratiyaya taman sa di kano enggiginawai sa samporna kanggiginawai."

Na miya pamola den ko mga puso iran angkanan kanggiginawai a aya bes lalan ko paratiyaya. Naso paratiyaya na aya bes gonsi o sorga. Na aya samporna odi na aya tarotop a kanggiginawai na pito wa saratian na o ibaraten sa pamomolan na aya tomadeng ngiyan na so dii kanggiginawai na pito wa sapakian. Na odi matarotop so pito wa saratian na da madiangka so dii kanggiginawai na katii so pito a saratian:

1 . Kaseselai - seselaang ka so tao ka babantogen ka niyan.
2. Kaphoporoay - poporoon ka so tao ka baratokal ka onden.
3. Kapepeneda - pepenedang ka so tao ka pakaonang ka niyan.
4. Kapamagadata - pagaadating ka so tao ka siarigang ka niyan.
5. Kapamagongowa - oongowing ka so tao ka makambabaya kaon.
6. Kashisiapa - sisiapang ka so tao ka ini nengka ka niyan.
7. Kathatabanga - pethabanging ka so tao ka phagogopang ka niyan

Dadabiatan o Meranao

DADABIATAN A MERANAO

1. Kapanayan-sayan
2. Kapangiring-kiring
3. Kapanowa-sowa
4. Kapaka sosonggiringa

Ino pakamemesa so sabagi a Meranao ka so andang a rekian a diron mi phanonongka na tialikhodan niyan ka mimbago sa tabiat ka dii manowa-sowa, ka dii manayan-sayan na dii mangiring-ngiring. So perawaten niyan na diron pen pekhasoat ka aya kon a mapiya naso imbago niyanon.

Sowasowa-i o Meranao

SOWA-SOWAI A MERANAO

1. Maayon
2. Makabobolayoka
3. Masakao
4. Makapapagariya
5. malolao
6. Makalolomayowa
7. Malangas
8. Makatotonganaya / Makaloloten

Na o dodolon nangka rinao na zalamaten ka niyan. O pakambaya angka na pakaonang ka niyan. Dawaging ka sa paar ka baratokal kaon den. Na obang kaden zorongi sa ikmat a limpangan na zogalang ka niyan den sa akal a sadoratan, na o mindolona aka na panananggila ingka ka daden a izan niyan a makadorati lalag. Marinao sa izangat na baket sa itharikod ipon-nipon sa posong na dadaselan sa tiyan ko katatagoan na ilayang ka ka daon. So diron tatagoan na ron mitatabhothod.